Unudulmuş cığırlar

İki kilometrlik kəskin yoxuşdan sonra bir-neçə dəqiqəlik fasiləyə qərar verdim. Dizlərim artıq ağrımağa başlayırdı, dəniz səviyyəsindən 1500 metr hündürlükdə elə bil havam çatışmırdı. “Yadırğamışam, şəhər həyatının üzü qara olsun” – zəifliyimin məsuliyyətini daş-dəmir cəngəlliklərin boynuna atmağa çalışıram.

Bu cür yollarda gözüm həmişə məkandan əlavə bir az da zamandan o tərəfə baxmağa çalışır. Qarşımdakı görüntü, yəqin ki, əsrlərdir dəyişməyib. O yuxarıdakı daşın üstündə, sürüsünü sadiq itlərinə həvalə edib, kənara çəkilib meditasiya edən çobanın izi qalıb. Canımdakı gücü toplayıb, özümü daşın üstünə çatdırıram. Önümdə açılan mənzərə, tərtəmiz günəş şüaları altında qıvrılan yaşıl təpələrin dalğaları, görüntümün aşağı yarısını; uzaqdakı Xəzər isə üst yarısının alt hissəsini tuturdu. Üfüqümü itirmişdim deyə parlaq mavi səmanın görüntümün üst hissəsində yerləşdiyini sonradan dərk etdim. Bu görüntünü, hər tərəfdən ürəyimi çoşduran sonsuz xoşbəxtlik hissi, zaman məfhumundan üstün, minilliklər boyu bu yerdə dayanmış bütün insanlarla olan bağlantının dözülməzliyi çərçivələyir.

Bu nə gözəl şeirdir,
Bu nə gözəl mənzərə.

Buralardan ordular keçib. Gah o yandan, gah bu yandan. Qəbilələr yaşayıb, bəylər əmr edib, şahlar nahar edib, kolxozlar qurulub. Fərqli dillərdə fərqli allahlara dualar deyilib. Bütün bunlardan asılı olmayaraq, bu torpaqda toylar olub, həyata insanlar gəlib, daha sonra sevincdən gülüb, qəmdən ağlayıb, həyatdan köçüblər.

Durduğum yerlərdə, əslində, əsrlərdən bəri heç nə dəyişməyib. Günəş eynəyim, müasir geyimlərim, bu unudulmuş yerlərdə belə məni rahat qoymayan “ağıllı” telefonum olmasa idi, özümü rahatlıqla ötən əsrlərin birində sana bilərdim. O dövrlərdəki kimi, çobanlar öz sürülərini indi də bura gətirir, bəsit şəraitdə yaşayırlar – artıq dağılmış yurdların birinə əl gəzdirilib, görürəm: bir-neçə təzə kərpic, bir-neçə dəmir vərəqə, pəncərələrə çəkilmiş plastik torbalar. Bir neçə yüz metr uzaqda, yamacın üst tərəfində bir-birinə calanmış çubuqlardan ibarət çadır “skeleti” dəyir gözümə, qalıb üstünə kilim sərmək – təbiətə, həyata və özlərinə tab gətirirlər. Sübhdən oyanıb, əcaib sevgi ilə sevdikləri heyvanların qeydinə qalırlar. Dizlərini yerə dayayıb – təbiətin ucalığı qarşısında itaətdirmi? – ot biçirlər. Bərkdən gülürlər, sanki zirvələri sarsıtmaq üçün ucadan danışırlar. Bəlkə də danışmırlar. Günəşin və küləyin üzlərində qazdığı dərələrin dərinliklərində gizlədirlər əziyyətli fikirlərini.

Elə bu saniyə başa düşürəm ki, şəhər həyatının səs-küyü, qaçhaqaçı, stresi və “təcili” işlərindən başqa, bu yerlər, bu yerlərdə gəzmək, insanı həm də sosial qruplar arasındakı müqavimət, anlaşılmazlıq, kinayə və uçurumdan da azad edir. Bu, hansısa psevdo-romantik/fəlsəfi/mistik tələblər haqda deyil. Azərbaycanın həm coğrafi, həm də mədəni məğzini, kimliyini, bu torpaqlarda yüzilliklər ərzində gəzən insanların, xalqların səsini və nəfəsini hiss etmək üçün əcdadlarımızın addımlarıyla gəzmək lazımdır.

Əcdadlarımızın getdiyi yollarla gəzişdikcə, onların gündəlik həyatları, qeydə alınmamış xatirələri hər addımda canlanır. Axı ötən əsrin ortalarına qədər, insanımız – ata sahib nadir insanlar istisna olmaqla – hər yerə piyada gedirdilər. Tarlaya, məktəbə, kənd mərkəzinə, bazara gedən əcdadlarımız bu torpağı qarış-qarış gəzərək, gələcəkdə hissəsi olacaqları məfhumu sağ ikən qəbul edirdilər.

Bu gün “böyük şəhər” adlandırdığımız yerlər əhalinin çox cüzi hissəsini toplamışdı. İnsanların əksəriyyəti doğulduqları torpaqlarda, elə torpağa bağlı təsərrüfatlarda işləyir, oxuyanların özləri belə qiyabi oxuyub, qazandıqları sənəti öz el-obalarında tətbiq edirdilər.

Hətta ötən əsrin ortalarında da insanlar hər yerə piyada gedirdilər. Bu onlara, bizim bu gün məhrum olduğumuz tamaşaçılıq imkanını verirdi –  ətrafın gözəllikləri, həyatın incəlikləri və öz dərinliklərinə tamaşa etmək imkanını.

Bu misraları yazarkən, tam olaraq bilmirəm, ürəyimin sürətli döyüntüsü hiss etdiyim həyəcandandır, yoxsa içdiyim dörd fincan qəhvədən. Gündəlik həyatımızın reallıqlarının qamçıları altında qapandığımız dəmir qablarda tələsdiyimiz daş qutular, bizə məhkumluğumuzu səssizcə və komfortla yaşamaq üçün bütün şəraiti yaradır, sağ olsunlar. Ancaq tələsgənliklə, düşünmədən bir-birimizə nifrət etməklə, yaşamamaqla sürdüyümüz həyatdan əllicə kilometr kənarda başqa bir reallıq mövcuddur. Zamanın hakim olmadığı, əfsanəvi və sehrli ölkə bizə unutduğumuz, qopduğumuz, inkar etdiyimiz kimliyi qaytarır, düşüncəmizi ləngidən teleradio dalğalarından azad edir, qəlbimizi sadə, pak və uca bir sevgi hissi ilə doldurur. Təbiətə, həyata, insana sevgi ilə.

Nə qədri sən yox idin, bilməz idim sevgi nədir.

Ürəyimdə sonsuz şükranlıq hissi, qorxu və hirslə əlbəyaxa olur. Düşmək istəmirəm bu daşın üstündən, amma hava qaralanacan, qayıtmalıyam, axı məni dəmir qab və daş qutu gözləyir. Bundan sonra daha əvvəlki kimi yaşamayacam. Təbiət və gəzinti asılılığım yenə möhkəmlənib, yenə rahatlıq verməyəcək.

Dizlərim də inildəyir, bel çantam da ağırlığı ilə özünü yada salır. Yadırğamışam. Şəhər həyatının üzü qara olsun.