Bəzi şeyləri sadəcə görmək lazımdır.
— Stenli Qrin
Karyerasının ilk illəri olan 1970-1980-ci illərdə Stenli Qrin San-Fransisko pank səhnəsi barədə “Qərb Cəbhəsi” adlı bənzərsiz bir sənədli material hazırlamışdı. Uilyam Yudjin Smit ilə görüşdən sonra onun butun həvəsi fotojurnalistikaya yönəlir. Stenli jurnallar üçün fotolar çəkməyə başlayır və “New-York Newsday” üçün müvəqqəti kadr fotoqrafı olaraq çalışır.
1986-cı ildə o, Parisə köçür və daha sonra dünyadakı hadisələri işıqlandırmağa başlayır. Berlin divarının yıxılması zamanı təsadüfən orda olduğu üçün bu hadisəni qeydə almaq şansını əldə edir. Şərqi Avropa və Rusiyada dəyişən siyasi küləklər Grini fərqli bir fotojurnalistikaya yönləndirir. Tezliklə o, kommunizmin süqutunun və Sovet İttifaqının dağılmasının saysız-hesabsız məqamlarını fotolara köçürür.
Stenli 1991-ci ildən 2007-ci ilə qədər Parisdə fəaliyyət göstərən “Agence VU” foto agentliyinin üzvü idi. 1993-cü ildən başlayaraq Moskvada “Azadlıq”, “Paris Match”, “Time”, “New York Times Magazine”, “Newsweek”, “Le Nouvel Observateur”da, həmçinin digər beynəlxalq xəbər jurnallarında çalışır. 1993-cü ilin oktyabrında Stenli Boris Yeltsinə qarşı çevriliş cəhdi zamanı Moskvanın “Ağ Evində” tələyə düşür və az qalsın öldürülür. O, bu hadisəni içəridə işıqlandıran yeganə qərb jurnalisti idi. Nəticədə çəkilən iki şəkil World Press Photo mükafatını qazanmışdı.
1990-cı illərin əvvəllərində Stenli, müharibə və qıtlığı Globe Hebdoda (Fransa) sənədləşdirmək üçün Cənubi Sudana gedir. Yenidən Globe Hebdodakı işin bir hissəsi olaraq Union Carbiddə qaz zəhərlənməsinin nəticələrini işıqlandırmaq üçün Hindistanın Bhopal şəhərinə səfər edir. 1994-cü ildən 2001-ci ilə qədər Stanley Çeçenistanda üsyançılarla Rusiya silahlı qüvvələri arasındakı münaqişəni işıqlandırırdı. Bütün bunlar onun “Açıq yara: Çeçenistan 1994-2003” (Trolley 2003) və 1995-ci ildə nəşr olunan “Dans Les Montagnes Où Vivent Les Aigles (Actes Sud)” adlı monoqrafiyalarında öz yerini tapmışdır. Əsər həmçinin Anna Politkovskayanın “Çirkli müharibə: Çeçenistandakı bir Rus müxbiri” (2001) kitabında da yer almışdır 1994-cü ildə Stanley Ruanda və Zairdəki vabo epidemiyası zamanı təcili yardım əməliyyatlarını sənədləşdirmək üçün Sərhədsiz Həkimlər tərəfindən dəvət edilir. Dağlıq Qarabağ, İraq, Sudan, Darfur, Əfqanıstan, Kəşmir və Livandakı münaqişələr və onların nəticələrini sənədləşdirir.
Stenli 2006-cı ildə “Açıq Cəmiyyət İnstitutu”nun “Katrina Media Təqaüdü”nə layiq görülmüşdür. 2010-cu ildə Katrina qasırğasının beşinci ildönümünü qeyd etmək üçün Hollandiyalı fotoqraf Kadir van Lohuizen ilə birlikdə Stenli “Çatlardan keçənlər” adlı, Katrinanın Körfəz sahili sakinlərinə təsirini sənədləşdirən bir layihə üzərində işləyirlər. Elə həmin il Stenlinin “Qara passport” kitabı nəşr olunur (Schilt). 2012-ci ildə Stenli “Tbilisi Foto Festivalı”nın fəxri qonağı olur və Nigeriya, Hindistan, Çin və Pakistana səfərlər edərək elektron tullantılarla bağlı layihəsinə başlayır.
Stenli “d’Or Award Ömürboyu müvəffəqiyyət vizası” mükafatı (2016), “Nəticələr Layihəsi” təltifi(2013), “Albert Kahn adına Prix International Planète” mükafatı (2011), “W. Eugene Smith” mükafatı (2004), “Alicia Patterson Təqaüdü” (1998) və beş “World Press Photo” mükafatı daxil olmaqla çox sayda mükafat və təltiflər qazanmışdır. O, 2017-ci il “Dünya Mətbuat Foto Mükafatı Festivalı”nda “Sem Presser” məruzəsini təqdim etmişdir.
Stenli Qrin “NOOR agentliyi”nin əsasını qoyan üzvlərindəndir. O, Parisdə, 2017-ci il, mayın 19-da vəfat etmişdir.
Qara Pasport
Rusiya, Moskva, 1993, Moskva Putch, Rusiya Dövlət Başçısı Boris Yeltsin və Parlament binasında mühasirəyə alınmış keçmiş vitse-prezident Rutskoy arasında iki həftə davam edən üzləşmə, sonunda şiddətə çevrildi. Moskva, Rutskoyun kiçik kommunist Rusiyası ordusu ilə açıq havada atəş bölgəsinə çevrildi. Moskva, hərbçilər bir yerdə əyləşiblər
Rusiya, Moskva, 1993, Xəsarət almış bir adamı zəmində daşıyan insanlar. Yüzlərlə üsyançı əsgərlər tərəfindən dağıdılan binadan çıxarıldı, Yeltsin və dünya rahat nəfəs aldı. Ancaq başqalarının çox hissəsi ağ vərəqlərin altında qalıb. Rəsmi Kremlin iki gün davam edən döyüşdə ölənlərinin sayı 142 oldu; bunlardan 21 nəfər mülki şəxs idi.
Düşünürəm ki, bunu yalnız səkkiz il edə bilərsiniz. Səkkiz il ərzində yenə də pozitivliyinizi qoruya bilərsiniz. Səkkiz ildən daha uzun müddət qalsan, geri dönərsən. Yalnız gözəl bir kəpənəkə çevrilmiş şəkildə deyil. Həqiqətən geri dönürsən. Bunu özümdə görürəm, bütün dostlarımda və həmkarlarımda görürəm. Deyərdim ki, onların hamısı post-travmanın qurbanıdır. Artıq gözəl kəpənəklər deyilik. Biz güvə oluruq. Biz alova uçan güvə kimiyik. Bilirsən, bəzən qanadların oxlanır və ya sadəcə yanırsan. Şəhid olursan. Və yaxud içində yanırsan. Dərmanlar , alkoqol və partilər bunları özündən itələmək, kənarlaşdırmaq üçündür.
Açıq Yara
1991-ci ildə rus kommunizminin süqutu bir imperiyanın sarsıntısı ilə nəticələndi. Sovet imperializmi və empirikliyi ölmüşdü, torpaqlar, millətlər və xalqlar bundan sonra kommunist diktaturanın zülmündən azad olmalı idilər. Lakin eyni zamanda Qafqazda geosiyasi əhəmiyyətə malik olmaq kimi uğursuzluğa düçar olmuş, kiçik, kasıb və unudulmuş, dənizə çıxışı olmayan bir dövlətin ölümü hədəsinə çevrildi.
Stenli Qrinin “Açıq Yara”dakı fotoşəkilləri Çeçenistanı məsuliyyətimizə cəlb edəcək qədər güclüdür. O, bir rəssam olaraq Çeçenistandakı insanların əməllərini öz davranışlarımızla əlaqələndirmək üçün günah hissindən istifadə etməkdən utanmır.
1944-cü ildə Stalin Çeçen xalqını Nazilərlə əməkdaşlıqda günahlandıraraq Mərkəzi Asiya və Sibirə sürgün etmişdir. Növbəti 10 il ərzində müxtəlif etnik mənsubiyyətləri olan Sovet vətəndaşları Çeçenistana köçərək inteqrasiya prosesinə təkan vermişlər. Yalnız 1957-ci ildə, Xruşovun dövründə Çeçenlər özləri yavaş – yavaş öz doğma torpaqlarına geri dönməyə başladılar.
Yanvar, 2003, Marhet Magomadova, 41, beş övladından biri ilə Arguna (Qroznı yaxınlığında) geri qayıtmağa qorxuram, deyir. Övladlarım da qorxur. Ataları və əmiləri gözlərinin qarşısında öldülər. Rusiya hərbi helikopteri onları düz gözümüzün önündə güllələdi.
Qroznıda döyüşlərdən qaçan Çeçen qadını indi Gürcüstanda qaçqın kimi yaşayır. Onun oğlu bomba hücumları zaman yaralanıb.
1991-ci ildə Sovet İttifaqının dağılması ilə Çeçenistanın müstəqil İslam dövləti olmaq məqsədinə Kreml qəribə şəkildə reaksiya verdi. Nəhayət 1994-cü ilin sonlarında cavab gəldi, Yeltsin vəziyyətin silahlı həllinə işarə etməyə başladı.
1994-cü ilin dekabrında Çeçenistanda hərbi bir quruluş yarandıqda Rusiyanın Müdafiə naziri Pavel Qraçev Çeçenistanın paytaxtı Qroznı şəhərini ələ almaq üçün üçün yalnız bir neçə saata və fırtına qoşunlarının bir bölümünə ehtiyacı olduğunu söylədi.
Hücum Yeni il ərəfəsində, 1994-cü ildə başladı. Bu yüz illik müharibənin başlanğıcı olacaqdı.
Katrina
Katrina qasırğasının ABŞ körfəzi sahillərinə hücumundan beş ay sonra, Stenli Qrin bu hadisənin nəticələrini sənədləşdirir.
Katrinanın zərbələri və hökumətin onlara qarşı sərt cavabı, təkcə Yeni Orleandakı sistemli sosial və irqi bərabərsizliyi deyil, Amerikanın rəhbərlik problemlərini də önə çəkdi. Nəticə insanlar əmin oldu ki, əgər Buş administrasiyasını xarakterizə edən bir şey varsa, bu, böyük böhran və insan əziyyətləri zamanı qərarsızlıq, həssaslıq və ağılsızlıq davranışlarıdır.
Qasırğa Yeni Orleanı və yalançı bərabərlik iddialarını təsirli bir şəkildə məhv etdi. Katrina məkrli irqçilik şeytanının iç üzünü açaraq Amerikanın qarışıq tarixindən pərdəni götürmüş oldu.
Bütün irqlərdən olan Körfəz Sahili vətəndaşlarının milyardlarla dollar pul və gizli əmlak fırıldaqları ortaya çıxdı.
Əgər əkiz qüllələr Amerikanın tarixidirsə, Katrina, təəssüf ki, onun digər bölümüdür.
XƏZƏRİN AXAN DALĞALARININ İZİ İLƏ
“Dəniz və Xəzərin dalğaları səni uzaqlara apara bilər, çünki dalğa sənin üzərinə gəlir, lakin sən onu görmürsən.
Xəzərə həmişə özünə məftun edən və qorxuducu qüvvə olaraq görmüşəm, xüsusilə də səni aşağı, çox qaranlıq dərinliyə çəkib apara biləcək nəhəng dalğaları.”
Stenli Qrin
“Kasıb bir balıqçı öz torunu Bakıda Xəzər dənizinə atarkən, Türkmənistanda Xəzərin bir ördək ovçusu neftli dənizə dalır. Hər ikisi Xəzər dənizinin dərinliklərində gizlədilmiş təxminən 200 milyard barel neft və qaz ehtiyatlarının üzərindədir”.
Xəzər dənizi və onun dalğaları səni çox uzaqlara apara bilər, çünki dalğalar sənə dəyir, lakin görünmür. Mən həmişə Xəzəri insanı valeh edən və qorxudan bir qüvvə kimi görmüşəm, xüsusən səni aşağı, ən qaranlıq dərinliyə çəkə biləcək nəhəng dalğaları. Xəzərin ətrafa bəxş etdiklərindən sağ qalanlar dənizin nəhəng bir göl olduğuna inanırlar, lakin mənim kimi ziyarətçilərin əksəriyyəti onun gəmilərin və gəmilərin arxasından axan dəniz olduğuna inanırlar. O, sizi arxadan vurub aşağı çəkənə qədər, gəmini və ya üzgüçünu batıranadək onun gəldiyini görmürsünüz. Ən əsas qayda budur ki, dalğanın size təqib etdiyindən şübhələnirsinizsə, daha sürətli hərəkət etməli və ya boğulmağın qarşısını almaq üçün məsafənizi qorumalısınız.
Xəzər millətçiliyin, dini fanatizmin qarışığıdır və bölgənin özü də neft, qan, pul, güc qarışıqlığıdır və neft Xəzərin gələcəyinə hakimdir. Eynən axan dalğa kimi; diqqət etməsək, bizi boğa bilər.
Avropanın ən ucqar şərqində Rusiya, Azərbaycan, Türkmənistan, Qazaxıstan və İranla həmsərhəd olan Xəzər dənizi yerləşir. Xəzər dənizi, bəzi geoloqların inandığına görə göl olan südlü yaşıl bir quru dənizidir. Dəniz və ya göl, fərq etməz, Xəzər qoynunda bir çox xəzinə gizlidir.
Xəzər nərə balığı ilə məşhurdur və dəniz dünya kürüsünün əsas mənbəyidir. Dəniz həm də trilyonlarla dollar dəyərində neft və qazın böyük ehtiyatlarına sahibdir.
Bəlkə də planetin son ən böyük istifadəsiz enerji mənbəyindən biri olan Xəzər dənizi hövzəsinin zənginliyi, gələcək onilliklərdə onu həyati strateji əhəmiyyətə malik edəcək və gələcək minillikdə Avropada firavanlığın qorunması üçün bu hövzə vacib rol oynayacaq.
Xəzərdə neftin tarixi çox keçmişə gedib çıxır, geoloqlar “Xəzərin altında neft var idi və bu əsrlər boyu bəllidir” deyən 13-cü əsr tədqiqatçısı Marko Polo, Xəzər sahillərində yandırmaq üçün yaxşı vasitə olan qara yapışqanabənzər maddənin köpükləndiyini yazırdı. Bu maddə sözün əsl mənasında birbaşa yerdən çıxırdı. Qayalardakı uçuqlardan çıxan təbii qaz dünyanın ən qədim dinlərindən biri olan Atəşpərəstliyin davamçılarının min illər boyu yanan əbədi odun ətrafında bir məbəd tikdirmələrinə səbəb oldu. Məbəd bu gün də Azərbaycanın paytaxtı Bakıda yerləşir.
– Stanley Greene, 2016
Qazaxıstan
Çeçen adası
Bu ada keçmişdə Qafqazda çarlarla döyüşən çeçen məhbusları üçün istifadə olunurdu. Sərbəst buraxıldıqdan sonra bir neçə nəfər adada qalmış, lakin sonra çətinliklərə üzləşib dağlara qayıtmışdırlar. Kimiləri Qazaxıstana sürgün edilmiş, kimiləri də dənizdə ölümə tərk edilmişlərdir. Ada əslində çeçenlərin başına gələn bir sirrdir.
1964-cü ildə ada sudan çıxa biləcək bir təyyarənin sınanması üçün istifadə edildi. 1964 – 1982-cü illərdə bura ictimaiyyət üçün bağlı bir yerə çevrildi. Amerikalı casus peyklərinin fotolarında fuselajında “KM” hərfləri olan qəribə bir təyyarə göstərilmişdir. CIA onu “Xəzər Canavarı” adlandırırdı, amma əslində bu hərf birləşməsi “Korabl maket” mənasını verirdi. Baş dizayner Rostislav Alekseyev idi və 1982-ci ildə pilot səhvləri qəzaya səbəb oldu. Təyyarə suda qəza aldığı yerindən bərpa olunması üçün çox ağır idi. O zaman iqtisadiyyat tamamilə məhv edilmiş və burada yalnız getməyə yeri olmayan insanlar qalmışdı. Balıqçılıq yeganə sənaye idi, lakin sonradan Rusiya hökuməti tərəfindən balıq ovu üçün yarı qadağa qoyuldu. İndi adanın cəmi bir neçə sakini var və onlar da ada ilə birlikdə məhv olduqlarını bildirirlər.
Bunlara da bax
