XXI əsr – orijinallıq, remiks,yaradıcılıq. Vurğulamaq artıqdır.
Henri Ford, avtomobil maqnatı, biznesmen
Lasko, Fransada qayaüstü rəsm
“Dağı əvəz edən foto” adlı esselər toplusu tezliklə “dərslik” adlanacaq. Həm forma, həm də məzmun baxımından Hollandiyalı tənqidçi Taco Hidde Bakkerin mətnləri Amerika şirniyyat mağazasındakı donats kimidir: karamelli, şokolad qırıntıları və saqqız dadı ilə. Jurnalın redaktoru ilə yazışmaların fraqmentlərdən – tənqidçinin heç zaman iştirak etmədiyi bir sərginin baş tutmasının mümkünlüyü barədə – tutmuş, şeirlər və dialoqlara qədər. Şəxsən mənim üçün “tort üzərindəki albalı” isə Bruklindən olan fotoqraf Ken Schles ilə söhbətin əks olunduğu “İki səssizlik arasında biz sözləri gördük” başlıqlı bir mətndir. Məhz burada orijinallığın bizim dövrümüzdə həddən çox qiymətə minməsi (yeri gəlmişkən, heç də yeni olmayan) fikri səslənir.
“Orijinallıq həddən yüksək qiymətləndirilən bir konsepsiyadır”. Əlimizdə olan heç bir şey əslində bizə məxsus deyil. Təsiri qəbul etmək – normaldır, bir çox təsirlərə açıq olan insan, əvvəl-axır əsas axın içində hərəkət edə bilər (onunla birləşmədən)”, deyə hollandiyalı iddia edir.
Məntiqli səslənir: özünüzü rahat bir kainatda velosiped istehsalçısı olaraq hiss etmək gözəldir, amma ixtiranın hətta doğma ölkənizin mədəni axını kontekstində nə qədər inqilabi olacağı böyük sualdır. Təkrarlanma dövründə yaşayırıq və ya bəli, “hər şey onsuz da bizdən əvvəl oğurlanıb”. Hətta Picasso, Lasko mağarasındakı qayaüstü rəsmləri görərəkən demişdi: “12 min ildir ki, yeni bir şey öyrənməmişik!” Lakin bu ona, fırçalarını bir kənara qoyub rəsm əsəri yaratmağa mane olmadı.
Eyni mövzuları təkrarlayırıq, eyni fikirlər ətrafında dövr edir, eyni sualları veririk və nəsilbənəsil Eros və Tanatosu araşdırırıq, komediya və dram oynayırıq, sevgi və ölümü yenidən yaşayırıq. Hər şey hər zaman nəyəsə bənzəyir. Boris Pasternakın da yazdığı kimi, “heç bir əsl kitabın ön səhifəsi yoxdur”.
Rejissor və yazıçı Kirbi Ferquson, Pikasso kimi, orijinallıq böhranından ekzistensial iflic vəziyyətinə düşmür və “Bu gün hər şey remiksdir” şüarı ilə bütün dünyada mühazirələr verir. Axı, fikirlərimizin nə qədər təəccüblü və orijinal görünməsinə baxmayaraq, onların hər biri genetika, tərbiyə, toplanmış təcrübə, öyrədilmiş bir bacarıq və diqqətli müşahidədən ibarət kokteyldir. Və bu (re)miks qarışıqdan O doğulur: inanılmaz bir kadr, heyrətamiz bir şəkil, aylar və nəsillər boyu bizi tərk etməyən bir roman.
Bəs yaradıcı impulsun “obyektivləşdirilməsi” prosesində nəyin, necə və nə üçün baş verdiyini tam və dəqiq bilmək lazımdırmı? Yazıçı Elizabet Qilbert hesab edir ki, lazım deyil. “Böyük sehr” kitabında bu tezisin nümunəsi olaraq İngilis astrofizik Ser Arthur Eddingtonu və onun Kainatın fəaliyyəti barədə izahını xatırlayır: “Naməlum bir bilinməz nələrsə edir. Mənim isə bunu bilmək kimi bir məcburiyyətim yoxdur”.
“Mən naməlumlardan izahat tələb etmirəm. Bütün bunların nə demək olduğunu, fikir və ideyaların haradan gəldiyini, yaradıcı prinsipin niyə bu qədər gözlənilməz davrandığını başa düşmək lazım deyil. Niyə bəzən ilhamla sərbəst danışa biləcəyimizi bilməyimə ehtiyac yoxdur, digər vaxtlarda yalnız çalışırıq və heç nə doğurmuruq. Bu gün nə üçün hansısa bir ideyanın gəldiyini bilmək nə sizə, nə də mənə lazımdır. Və yaxud nədən bu ideyanın hər ikimizin ağlına gəldiyini də anlamalı deyilik. Yaxud, nədən bu ideya bizim hər ikimizi tərk etdi. Heç birimiz bunları başa düşmürük, çünki bu çox böyük bir sirrdir.
Əmin olduğum bir şey var ki, ömrüm boyu gücümün imkan verdiyi qədər, görə və toxuna, əmr verə, anlaya bilmədiyim ilhamla əməkdaşlıq etmək istəyim var” deyə Gilbert izah edir və yaradıcı səylərimizin nəticələrinin şübhəli yeniliyindən narahat olmadan sadəcə yaratmalı olduğumuzu deyir. Yeni (bizim üçün deyil, dünya üçün) ideyalara, güc və ehtiraslar şəklində investisiya etmək və nəticədən zövq almaq.. Gilbert – “səmimiyyətin sadə sadəliyi” və yaradıcılığın reallaşdırılması üçün – “növümüzün marka adı” tərəfdarıdır.
“Bizim yaradıcılığımız daxildən deyil, xaricdən gəlir. Biz “öz-özünə hazırlanmış” deyilik, bir-birimizdən asılıyıq. Özümüzə bunu etiraf etmək isə dərhal orta səviyyədə olmaq və ya təqlid halına düşmək demək deyil. Bu anlaşılmazlıqdan qurtuluşdur, özündən çox şey gözləməmək üçün bir stimuldur. Bu sadəcə başlamaq üçün bir bəhanədir!” Kirby Ferguson Ted-müzakirəsini bənzər bir düşüncə ilə yekunlaşdırır.
Bu gün bəşəriyyət üçün ölümcül olan orijinallığın olmaması deyil, hərəkətsizlik və təcrid vəziyyətidir. İstənilən irəliləyiş, remikslərin remiks kasetindən toplanan keyfiyyətli bir sıçrayışdır. Maşının ixtirası təkərsiz mümkün olmazdı, kompüter perfokartlardan əvvəl icad olunmazdı və “Guernica” Lasko mağarası olmadan yaranmazdı. Ancaq heç bir şedevrin yaranması qarşılıqlı əlaqə olmadan mümkün deyil. Buna görə də yaradıcılıq impulsunun səmimi reallaşdırılmasına doğru atılmış cəsarətli ilk addımdan əlavə, dialoq, cəmiyyətin formalaşması və yetişdirilməsi bu gün xüsusilə vacibdir. Mübahisələrdə yalnız göbələklər deyil, həqiqət də yaranır. Orijinal qarışıq.
XXI век – оригинальность, ремикс, творчество. Лишнее – подчеркнуть
Почему оригинальность сегодня – невозможна, ремикс – естественен, а изоляция – смертельна
Я ничего не придумал. Я просто собрал вместе открытия людей, работавших над ними столетиями, и открытия их предшественников. Если бы я начал работать над своим изобретением пятьдесят лет назад, или десять, или даже пять, у меня бы ничего не получилось. И так обстоит дело с каждой новой вещью. Качественный скачок происходит, когда есть все необходимые предпосылки, и тогда он уже неизбежен. А все разговоры о том, что человечество обязано своим прогрессом одиночкам, – величайшая чушь.
Генри Форд, автомобильный магнат, бизнесмен
Наскальный рисунок в пещере Ласко, Франция
Сборник эссе «Фотография, заменившая гору» скоро назовут «хрестоматийным». Как по форме, так и по содержанию, тексты голландского критика Тако Хидде Баккере (Taco Hidde Bakker) в нем – словно пончики в американском магазине сладостей: с карамелью, шоколадной крошкой и вкусом жевательной резинки. От фрагментов переписки с редактором журнала – размышлений о возможности рецензии выставки, на которой критик никогда не был, – до стихотворений и стенограмм диалогов. Моя личная «вишенка на торте» – текст под названием «Между двумя тишинами мы увидели слова», беседа с бруклинским фотографом Кеном Шлесом (Ken Schles). Именно там звучит (кстати, отнюдь не новая) идея о том, что оригинальность в наше время сильно переоценивают.
«Оригинальность – переоцененная концепция. Ничто из того, что у нас есть, никогда не может быть истинно нашим. Признавать влияние – нормально, человек, открытый множеству влияний в конце концов сможет двигаться в основном потоке (при этом, не сливаясь с ним)», – рассуждает голландец.
Звучит логично: ощутить себя, в уютной маленькой вселенной, создателем велосипеда, приятно, но насколько революционно новаторским будет твое изобретение в контексте культурного потока даже родной страны – большой вопрос. Мы живем в эпоху повторений, или да, «все уже украдено до нас». Еще Пикассо, увидев древние наскальные изображения в пещере Ласко, когда-то воскликнул: «За 12 тысяч лет мы ничему новому не научились!» Но это не стало для него причиной сложить кисти и бросить живопись.
Мы повторяем те же темы, вращаемся вокруг одних и тех же идей, задаем те же вопросы и поколение за поколением препарируем Эрос и Танатос, играем комедию и драму, проживем любовь и смерть. Всё всегда на что-то похоже. И, как писал Борис Пастернак, «ни у какой истинной книги нет первой страницы».
Режиссер и писатель Кирби Фергюсон, как и Пикассо, не впадает от кризиса оригинальности в экзистенциальный паралич, и читает по всему миру лекции со слоганом «Все сегодня – ремикс». Ведь какой бы удивительно свежей и оригинальной нам не казались наши идеи, каждая из них – коктейль генетики, воспитания, накопленного опыта, натренированного навыка и отточенной насмотренности. И именно из этого (ре)микса рождается ОНО: удивительный кадр, потрясающая картина, роман, способный не отпускать месяцами и поколениями.
А нужно ли точно и четко знать, что именно, как и почему происходит в процессе «опредмечивания» творческого импульса? Писательница Элизабет Гилберт считает, что нет. В книге «Большое волшебство» в качестве иллюстрации этого тезиса она вспоминает английского астрофизика сэра Артура Эддингтона и его объяснение действия Вселенной: «Нечто неизвестное делает неизвестно что. И мне необязательно это знать».
«Я не требую объяснений неведомого. Мне не обязательно понимать, что все это значит, откуда изначально берутся идеи и замыслы, почему творческое начало ведет себя так непредсказуемо. Мне не нужно знать, почему мы иногда способны свободно беседовать с вдохновением, а в другое время тяжко трудимся в одиночку и ничего не рождаем. Мне не нужно знать, почему какая-то идея пришла сегодня к вам, а не ко мне. Или почему она навестила нас обоих. Или почему она бросила нас обоих. Никто из нас не понимает этих вещей, потому это великая тайна.
Все, что я знаю наверняка, это как я хочу провести всю свою жизнь, сотрудничая по мере своих сил с вдохновением, которое не могу ни увидеть, ни пощупать, которому не могу приказать, которое не могу понять», – объясняет Гилберт, советуя не переживать относительно сомнительной новизны результатов наших творческих потуг, а просто делать. Вкладывать в новые (для нас, а не для мира) идеи силу и страсть и наслаждаться результатом. Гилберт – за «тихую простоту искренности» и реализацию способности к творчеству – «фирменному знаку нашего вида».
«Наша креативность приходит не изнутри, а снаружи. Мы отнюдь не «self-made», мы зависим друг от друга. И признаться себе в этом не означает тут же начать впитывать посредственность и впадать в подражательство. Это – освобождение от недоразумений, стимул не ожидать от себя слишком многого. Это повод просто начать!» – суммирует похожей мыслью свой Ted-talk Кирби Фергюсон.
Сегодня смертельными для человечества являются не отсутствие оригинальности, а бездействие и изоляция. Любой прогресс – качественный скачок, собранный из кассеты ремиксов ремиксов. Изобретение машины было бы невозможно без колеса, компьютер не придумали бы раньше перфокарты, а «Гернику» не нарисовали бы без пещеры Ласко. Но ни один шедевр невозможен без преемственности и коммуникации. Поэтому, помимо ценности бесстрашного первого шага к искренней реализации творческого импульса, особенно важным сегодня является диалог, формирование комьюнити, культивирование общности. В спорах рождаются не только грибы, но и истина. Оригинальный микс.
Orijinal məqalə: XXI век – оригинальность, ремикс, творчество. Лишнее – подчеркнуть
