Razılaşdırılmış ölüm

 Razılaşdırılmış ölüm

Razılaşdırılmış Ölüm

 

NƏYƏ GÖRƏ ŞTEYLİ CÜTLÜYÜ HƏYATLARINA SON VERMƏK QƏRARINA GƏLDİLƏR? PLANLARI BARƏDƏ BÖLÜŞDÜKLƏRİ OĞULLARI NƏ ETMƏLİDİR?

 

Bu mətnlə biz Koltanın və möhtəşəm Reportagen İsveçrə jurnalının lonqridlərə – jurnalistika və ədəbiyyatın kəsişməsində duran  irimiqyaslı nəql formasına həsr olunmuş – birgə layihəsinə son veririk. Best of Reportagen bölümündə, Pro Qelvesiy üzrə İsveçrə şurasının dəstəyi ilə biz il ərzində jurnalda dərc olunan 12 hekayəni paylaşdıq.

 

Finalda oxucunu və elə müəllifin özünü də sevginin, qohumluğun və ölümün kəsişdiyi nöqtədə mürəkkəb etik seçim toplusu qarşısında qoyan Ştefan Hillenin mətni var.

 

70 yaşı olsa belə, 5 həftə sonra həyatına son qoymaq istəyən qadını başqa cür təsəvvür edirsən.  O, gümrah, yüngül və demək olar ki, şən şəkildə pilləkənlə beşinci mərtəbədə yerləşən mənzilə qalxır. Hələ mənzilin kandarında “İlk növbədə itidabanlı ayaqqabıları çıxarmaq lazımdır!” cümləsini işlədir. Zirək, eleqant, miniatür qadın. Öz yaşından olduqca gəncdir. Həyatdan usanmışa heç cür bənzəmir, heç usanmayıb da. Lakin qərarını artıq verib. Onun əri və həmyaşıdı Peter Şteyli onun ardınca sərt və yığcam tərzdə pilləkənlə qalxır. Bir yerdə həyatdan getmək qərarlarına səbəb olan, onun Parkinson xəstəliyi, ilk nəzərdə gözə dəymir. Lakin ayaqları üzərində əmin şəkildə dura bilmir.

 

Bu gün 2015-ci ilin martın 7-dir. Şteyli cütlüyü ilə ilk görüşümdür. Onlar bir az gecikib. Dostları ilə nahar edirdilər, sonra isə onlar cütlüyü Bazelin yanında yerləşən Prattelndəki evlərinə gətirirlər.

 

Bu gündən, 7 martdan başlayaraq Edit və Peter 5 həftə yaşamağı qərara alıblar. Dəqiq vaxtı hələ müəyyənləşdirməyiblər. “Amma dəqiqdir ki, aprelin 15-dək!”, – deyə Edit qeyd edir. Bu tarixdə onun 71 yaşı tamam olur. Həyatla vidalaşarkən təbriklər almaq haqda fikir, həm ona, həm də Peterə dözülməz görsənir. Ona görə də qərara gəldilər: Pasxa bayramının təsadüf etdiyi aprelin 5 ilə 15 arasında olan günlərdən birində onlar həyatları ilə vidalaşacaqlar.

 

“Amma, əlbəttə ki, Pasxa günü yox. İstəmirik ki, bu bayram oğlumuz üçün ömrünün sonunadək valideynlərinin ölümü ilə bağlı olsun”, – deyə Edit vurğulayır. Cütlük yeganə oğulları Patrik Şteyli (37 yaş) üçün hər şeyin mümkün qədər ağrısız keçməsini istəyirlər. “Bu bizim ən ağrılı yerimizdir”, – Edit etiraf edir. O tamamilə sağlamdır. Onların oğlu mənim dostumdur. Oğulları kimi, onun valideynlərinin adı başqadır.

 

On il əvvəl Parkinson xəstəliyi Peter Şteylinin bədənini məhv etməyə başladı. O zaman xəstəliyin qarşısını tibb vasitəsilə almaq olmuşdu: uzun illər boyunca sabiq bankir həyat tərzində hansısa məhdudiyyət hiss etmirdi. Lakin iki il öncə hər şey alt-üst oldu. Buna səbəb psixiki travma – kiçik hi-tech firmasının iflası səbəb oldu. Peter Şteyli idarə heyətinin prezidenti idi və bu uğursuzluğu şəxsi iflası kimi qəbul edir. Bu hadisələr onun bədənində Parkinson xəstəliyinin yeni dalğasının yaranmasına təkan verir.

 

“Birdən qıcolmalar məni taqətdən saldı. Ənsəmi, çiyinlərimi, onurğamı, ayaq barmaqlarımın ucunadək. Ağrılar dözülməzdir”, –  deyərək P.Şteyli inandırıcı görsənmək üçün əllərini bədənin üzərində gəzdirir. Yalnız güclü ağrıkəsicilər rahatlıq gətirir.

 

“Xəstəlik bizi bir birimizə daha da yaxın etdi. Yoldaşımın bədəninin sıradan çıxması gərginləşirdi. Hər həftə dozanı artırmaq məcburiyyətində idik”, – deyə Edit vurğulayır. Xəstəlik yaşlı cütlüyün aqibətini daha aydın şəkildə müəyyən etməyə başladı. Hər yeni gün “Nələri eləmək alınır, nələri isə yox” sualı ilə başlayırdı.

 

Hal-hazırda, 2015-ci ilin yazında, Peter Şteyli yana baxa bilmədiyini anlayır. Həmçinin, qaz əyləcini sıxdığı ayağını qıc tutmasın deyə diqqət yetirir. İndi sadəcə qısa məsafələrə, məsələn çörək almağa, maşınla gedir. Əlbəttə ki, sükan arxasına oturmasa daha yaxşı olar. Lakin bu vaxt onun hərəkət radiusu minimuma qədər qısalacaq. “Yarımkilometr piyada gəzmək olur. Sonra qıc tutur”.

 

Keyfiyyət baxımından həyatının ən əsas itkisi artıq qolf oynaya bilməməsidir. Bu isə cütlüyün əsas aludəçiliyi idi. Qolfla birgə onların həyatında sadəcə bir hobbi getmədi: onlar dostlarından məhrum oldular. Bağçada işləmək, insan boyunda olan şamşüdlərə, ardıc kollarına və taxtabənddəki nəhəng hündür tuyalara baxmaq artıq mümkün deyildi.

 

Bir sahibkar kimi Peter Şteyli öz həyatını “müsbətlərə” və “mənfilərə” bölməyə meyllidir. Bunun nəticəsi təsəlliverici deyil: “Əgər qəzet oxuyaraq və ətrafdakılarına narahatçılıq törətməklə yalnız kresloda oturmağa məhkumsansa, bu artıq, öncə tanıdığın və həzz almağa öyrəşdiyin, həyat deyil”.

 

Xəstəliyin qarşısını almaq artıq mümkün deyil. Yaxın zamanda gəzmək üçün ona rolyator lazım olacaq, sonra isə əlil arabası. Axırda isə yataqdan qalxa bilməyəcək. Məhz bunu Peter Şteyli qəti şəkildə istəmir. Ən azından yoldaşını sevməsi səbəbindən. Sosioloqlar onun qərarlaşdırdığını hərdən “nəticəvi intihar” adlandırır. Sonrakı həyatın mənası yoxdur. Ərsiz isə xanımının da həyatı öz mənasını itirir. Edit deyir: “Evə gəlib tək qalmağa dözə bilmərəm. Bilirəm bu fikir tamamilə xudbindir, lakin sevgidən doğub”. Müzakirə zamanı tez-tez “müqəddərat” sözü işlənir. Valideynlərinin planı oğullarının həyatındakı ən ciddi sınaq olacaq. Martın 7-dən onun valideynləri 5 həftə ərzində sağ olacaqlar. O, artıq yarım ildir ki, onların qərarının ağırlığını çiyinlərində daşıyır. Bu onu əzə biləcək çox ağır bir yükdür.

 

Edit və Peterin bir vaxtda həyatla vidalaşmaq fikri 2014-cü ilin yazında qəti qərara çevrilir. Oğul, atasının səhhətinin ciddi şəkildə pisləşdiyini bilir. Zürixdən valideynlərigilə bir saatlıq yol var. O, valideynlərini tez-tez ziyarət edir. Lakin bir-neçə həftə öncə rəfiqəsi və 2 yaşlı oğlu ilə birgə o, Zürixdən Kölnə köçür. O televiziyada iş alıb. Peter və Edit həmin payız oğullarına, olduqca  qərarları haqda danışmaq istəyirlər. Lakin yeganə oğullarına, ölümcül olmasa da xəstə atasının və tamamilə sağlam anasının yarımildən sonra intihar etmək istədiklərini necə izah etmək olar? “Patrik bu məlumatı tədricən, hissə-hissə alırdı”, – deyə Peter qeyd edir. Valideynlər bir neçə dəfə 39 il əvvəl evin ən axırıncı mərtəbəsindən aldığı mənzillərini satmaq istədiklərinə işarə vurublar. 2 il sonra 1977-ci ildə orada Patrik dünyaya gəldi, böyüdü. Və, valideynlərini hər dəfə ziyarət etdikdə Patrik keçmiş uşaq otağında yatır. İkiyaşlı nəvələri Simonun da yatağı oradadır. Baba və nənə körpəni çox sevir və tez-tez görmək arzusundadırlar.

 

2014-cü ilin oktyabr gecələrinin birində oğul və valideynlər yenə atasının xəstələyindən söz salır. Atası yaxın gələcəkdə sevdiyi şeyləri edə bilməyəcəyini dilə gətirir. Bir gün artıq 5-ci mərtəbəyə qalxa bilməyəcək, çünki lift də yoxdur. Atası mənzillərini satmaq qərarına gəldiklərini etiraf edir. Fasilə. Anası əlavə edir: “Yenisini də axtarmırıq”. Patrik anlamır: “Necə yəni yenisini axtarmırsınız? Niyə?”. Və bu an iki həlledici cümlə səslənir: “Atan birdəfəlik xəstəliyə son qoymaq qərarına gəlib”. Səssizlik. Anası əlavə edir: “Mən də onunla birgə gedəcəm”. Oğulların sinir stressi keçirir. Həmin axşam dəm olanadək içki içir. “Huşsuz olanadək içmişdi”, – deyə anası xatırlayır.  Axşamın qalan vaxtını ata divanda qıc içində keçirərkən, ana oğlu sakitləşdirməyə çalışır.

 

Həmin axşamdan bəri Patrik, ləngimiş emosional nizamsızlıqda yaşayır. İlk olaraq şok, ağrını sözlərlə ifadə etmək iqtidarsızlığı. Sonra isə qəzəb və dərin kədər. Valideynlərinə acıq: 37 il birgə həyatdan sonra onlar belə sadəcə xətt çəkmək istəyirlər. Həyatla vidalaşırlar. O durmadan valideynlərinə yeni təkliflər edirdi: “Odlu torpaqda pinqvinləri görmək sizə maraqlı deyil? Niyə də uzunmüddətlik səyahətə getməyəsiniz? Birinci mərtəbədə mənzil tapasınız, rahat kresloda yaxşı kitablar oxuyasınız?” Atası cavab verir: “Mən heç vaxt ömrümdə kresloda oturaraq kitab oxumamışam. İndi niyə başlayım?”. Uzaq uçuşlar da onun üçün artıq dözülməz olub. O, çox otura bilmir.

 

Sonrakı həftələrdə və aylarda Patrik Şteyli anlayır ki, valideynlərinin həyatı uğrunda mübarizədə onun heç bir şansı yoxdur. Lakin oğul xəstə atası ilə birgə sağlam anasının da həyatla vidalaşmasını necə qəbul edə bilər? “Ata, xahiş edirəm anamı mənə saxla”, – deyə Patrik yalvarır. Atası yenə qıc olur. Anası bu zaman bir dənə də söz demir. Bu ailə cəhənnəminin bir anıdır.

 

Oğulları ilə bağlı valideynlərin vicdanı sızlayır mı? “Tam əminliklə “hə” deyə bilmirəm”, – ana qeyd edir. Çünki Patrikin Kölndə öz ailəsi var. Və bu ailə o qədər güclü olmalıdır ki, valideynlər onun həyatında vacib rol oynamasın. “Valideynlər böyümüş uşaqlarını yola saldığı kimi, uşaqlar da ata-anasını buraxmalıdır”, -deyə ata vurğulayır. Anası əlavə edir: “Mən onsuz da bunu edərdim”. Atası isə oğluna məntiqinə sığınmağı təklif edərdi.

 

Lakin bu nə qədər mümkündür? Valideynlərin öz intiharı haqda elan etdiyi vaxta, necə soyuq başlı qalmaq olar? Patrik onları anlamaq gücündə deyil. O, sadəcə güman edə bilər. “Qısa zamanda valideyn dəstəyindən məhrum olacağın haqda fikir dəhşətlidir. Həyat dəryasında öz qayanı itirmiş olacaqsan”, – Patrik deyir. Lakin onun əlindən heç nə gəlmir. “Əlbəttə ki, valideynlərimin qərarı eqoistikdir. Lakin onların eqoizmi – azadlığa və müqəddərata aparan yoldur”. O, bununla barışmağa çalışır. Lakin həqiqətdə onun bir seçimi varmı? O, valideynlərinin intiharına mane ola bilərdimi? Bu onun üçün və ölümü planlaşdıran valideynləri üçün nə nəticə verərdi? Onlar bir gün heç bir xəbərdarlıq etmədən intihar etsəydilər, daha yaxşı olmazdımı? “Yox. Beləliklə bizim bu yolu sonadək anlamlı və müsbət şəkildə getmək şansımız yaranıb”, – deyə Patrik qeyd edir.

 

Hal-hazırda, onu dəhşətli tarixdən bir neçə həftə ayırdığı bir zamanda, o qanı donduran həsrətə qərq olmaq istəmir, özünü rasional aparmağı arzulayır. “Günəşin batacağına dərd etməkdənsə, onun batmasından həzz almaq daha yaxşıdır”. Lakın adətən Patrikdə bu alınmır: “Heçnədən elə hey ağlayıram. Durduğum yerdə. Evdə, Kölndə, maşınla gedərkən”. Adətən hansısa xatirə, fotoqrafiya, ağlımda gəzən obraz, fikir buna təkan verir. Məsələn, o bundan sonra ata evində Milad yeməyinin iyini bir daha qoxlamayacaq. Bundan əlavə, Patrik çox qorxur. Valideynlərinin öləcəyi gündən. Bu tarixə isə sadəcə 4 həftə qalıb.

 

Mənzil artıq iyulun 1-dən satılıb. Oğlu əşyaları rahat qaydaya salsın deyə. Meysen farforu və iki maşından biri də satılıb. “Elə bil ki, biz qocalar evinə yerləşirik və bir çox lazımsız əşyalardan azad oluruq. Getməzdən əvvəl mümkün qədər ləngərdən qurtulmaq istəyirik”, – deyə atası danışır. Görüləcək işlər çoxdur: ikinci maşın (BMW) satılmalıdır, səndələr qaydasına gətirilməlidir, sığorta məsələləri həllini tapmalıdır. İllik vergi bəyannaməsi təqdim olunmalıdır ki, oğulları əlavə xərc çəkməsin. Bundan əlavə cütlük öz dəfn mərasimini, oğulları ilə birlikdə, ən xırda detaladək planlaşdırmaq istəyirlər.

 

2015-cil martın 14-ü. Şteyli cütlüyünün qalan 4 şənbəsindən biri. Patrik Kölndən gəlib. Həm də Bit Traksler (74  yaş) təşrif buyurub. Bu pensiyaya çıxmış yaşlı mədəniyyət və incəsənət üzrə dosent, arada-sırada dəfnlərin təşkili ilə məşğul olur. İkisinin də inanclı olduğuna baxmayaraq, kilsə panixidasından imtina ediblər. Peter qərarlarının səbəbini açıqlayır: “Rahibləri çətin vəziyyətdə saxlamaq istəmirik… Kilsə intihara qarşıdır və heç bir rahibə fərqli mövqe nümayiş etdirməyə icazə verilməyib”. Patrikin valideynləri onların hüzründə kiminsə oxumasını və ya dua etməsini istəmir. Eləcə də heç bir dini ayin. “Müqəddərat” sözü yenə eşidilir. Bit Traksler elə buna görə lazımdır: iki həftə əvvəl o öz razılığını verib.

 

Bu gün hamısı hüzn mərasimində və dəfn zamanı deyiləcək sözləri müzakirə etmək üçün yığışıblar. Oğul bu dostcanlı saçı ağarmış centlmeni ilk dəfə görür. “Tam sərsəmlikdir! Çiçəklərin nə rəng olacağını müzakirə edirik, valideynlərim isə yanımda oturub”. Patrik üçün yad olan Traksler ondan valideynlərinin nə cür adam olduğunu soruşur. Valideynlər səbrlə oğullarına baxırlar. O, artıq dözə bilmir. Etiraz edir: “Elə bil yubiley zamanı səslənəcək nitqdən danışırıq!”. Atası onu dilə tutur: “Qulaq as oğlum, Traksler bəy bizim necə adam olduğumuzu bilməlidir”. Oğul özünü ələ almağa çalışır, taxtabəndə çıxıb siqarət çəkir. Bu söhbətin tezliklə bitəcəyinə ümid edir. Bit Traksler qeydlər aparır. Edit haqqında: “Zirək və qeyri-adidir, nə isə danışmağı, gülməyi xoşlayır”. Əri əlavə edir: “Atəşfəşanlıq kimidir”. Edit isə ərini təsvir edir: “Peter həmişə mənim xilaskarım, xilasedici halqam olub. Özünə əmindir”.

 

Valideynlər dəfn mərasimindən sonra küllərinin Reyn üzərindən küləyə sovrulmasını istəyirlər. Gəmidən, az insanın şahidliyi ilə. Sadə ağ çiçəklərlə birgə. Edit deyir: “Dəfn kədərli olmamalıdır. Və məzar da olmamalıdır. Dostlarımızın və qohumlarımızın bizi yad edə biləcəyi xüsusi bir yerin olmasını istəmirik. Biz sadəcə yox olacağıq”, – Peter Şteyli deyir.

 

Bit Traksler gedir. Oğul demək olar ki, özünü ələ almağı bacarır. Anası Patrikin eşitməyəcəyi tərzdə deyir: “Mən, bizi artıq çəkindirmədiyinə görə, oğluma minnətdaram. Və əlbəttə, buna heç cəhd etməsəydi, çox məyus olardım”.

 

Gələcək istirahət günlərini cütlük səbrsizliklə gözləyir. Patrik Prattelnə oğlu ilə birgə gələcək – ikiyaşlı nəvə Simonla son görüş baş tutacaq. Patrikin rəfiqəsi Karin onlarla olmayacaq. Katolik rahibin qızı bu vəziyyətlə barışmaq istəmir. O, Patrikin valideynlərinin qərarını nə anlamağa, nə də qəbul etməyə hazır deyil. Deyir ki, söhbət onun öz valideynlərindən getsə idi, sadəcə olaraq onlarla münasibəti kəsərdi. Bu mövqe Patrikin vəziyyətini ağırlaşdırır. O lazım olan dəstəkdən məhrumdur. Özünü daha da tənha hiss edir.

 

Sözsüz ki cütlük məmnuniyyətlə, ağır xəstəliyə düçar olan insanlara könüllü şəkildə intihar etməkdə yardım göstərən, “Çıxış” təşkilatının köməyi ilə də bu dünyadan köçə bilərdi. Onlar artıq 30 ildir ki bu təşkilatın üzvüdürlər. Hələ 2 il öncə Edit Şteyli təşkilatın əməkdaşı ilə məsləhət aparmışdı. Lakin o, şirkətin yalnız onun ərində könlüllü olaraq bu dünyadan getməsinə kömək edə biləcəklərini etiraf etmişdi. Tamamilə sağlam olduğu üçün Editə bu yardım göstərilməyəcəkdi.

 

“Çıxış”-ın köməyi ilə getmək daha eibarlı olardı, amma biz artıq hər şeyi düşünmüşük”, – deyə Edit qeyd edir. Morfiy və insulin olmayacaq, necə ki 20 ildir seyfdə saxlanılan “Beretta” revolveri. Peterin xəstəliyi ilə bağlı qəbul etdiyi qıcaqarşı ağrıkəsici preparatlar qalır. Artıq bir neçə aydır ki, Peter bir və ya iki həbi qırağa qoyur. “Həkimin xəbəri yoxdur”. Kiməsə problem açmaq niyyətində deyil. Ölümcül dozanı artıq yığıb. Üç ay ərzində. Həb ehtiyyatı yığmaq üçün daha az içməyə, qərarlarını təhdid altında saxlamamaq üçün ağrıya dözməyə məcbur qalmışdı.

 

“Çox təəsüf ki, bunların hamısını qanuni yol ilə etmək mümkün deyil. Belə vasitələrə əl atmamaq üçün qanuni yol olmalıdır”, – deyə Edit deyinir. Son günlərində nə edəcəklərinin xronologiyasını yaxşı təsəvvür edir. Edit eitraf edir: “İlk növbədə özümə sipozituar qoşacam, sonra qusmağa qarşı həb qəbul edəcəm. Bundan sonra yuxu dərmanı və ərimin Parkinson xəstəliyinə görə içdiyi dərmanın nəhəng dozasını içəcəm – 100% ölümlə nəticələnəcək”. Dozanın nə qədər olacağını cültük özü hesablayıb və bu sirr olaraq qalacaq.

 

Edit ağlayaraq deyir: “Mən ölmək istəyirəm. Və ən böyük hədiyyəm, ərimin mənim öləcəyimi gözləməsi haqda razılıq verməsidir. O məndən sonra həyatı ilə vidalaşacaq. Biz bir-birimizə söz vermişik”. Əri başını yellədir. “Əlbəttə ki, intihara kömək edərək mən qanunu pozuram. Amma bu artıq vacib deyil, çünki təqsirkar kimi artıq bu dünyada olmayacam”. Fikirlərinin reallaşmayacağı barədə qorxu yaşamırlar. Həbləri içdikdən ən geci 45 dəqiqə sonra ürəkləri dayanacaq. Planları budur.

 

Ən son halda, ölüm vaxtında olmasa, Peter yatan yoldaşının başına zibil torbası dolayacaq. Onlar bunu birgə fikirləşiblər. Və artıq Editin nəbzi dayandıqdan sonra Peter həbləri qəbul edib öz başını da torba ilə bağlayacaq və arvadının yanında uzanacaq.

 

Bu təfərrüatları Şteyli cütlüyü oğulları yanlarında olmadıqda mənə danışır. O çölə çıxıb. O, bunları bilmək istəmir. Valideynlərinin fikrincə, heç bilməməlidir də. Lakin özləri, qıraq adama bunları danışmaqdan məmnundurlar. Onlar bu sözləri dəhşətli dərəcədə aydın şəkildə səsləndirirlər.

 

Onların qərarlarından yaxın dostlarının az hissəsi agahdır. Fikirə qarşı müqavimət yoxdur. Hörmət var. Yalnız bir rəfiqəsi Editi bu fikirdən çəkindirməyə cəhd etmişdi. Əbəs yerə. Göz yaşlarına boğulan Edit deyir: “Axı bu mənim azad seçimimdir. Və ərimin mənim getməyimi gözləməsi mənim üçün daha sadə olacaq”. Peter Şteyli yoldaşını yaşamını davam etməyə sövq etməyib: “Mən onu çoxdandır ki tanıyıram və nə düşündüyünə bələdəm”. Yox. Məsələ onun həlimliyində deyil. Əlbəttə. O, yaşaya bilərdi. Onsuz. Lakin Edit başdan bu fikri rədd etdi: “Biz 49 il bir yerdə yaşadıq və bir yerdə də həyata sağ ol deyəcəyik”.

 

Cütlük yenə onlara gəlməyimi istəmirlər. Onların artıq zamanı qalmayıb. Bütün diqqətini nəvələri ilə görüşdə cəmləşdirmək niyyətindədirlər. Lakin hələ telefon vasitəsi ilə söhbət edəcəyik. Sağollaşırıq, gərgin abu-hava hökm sürür. Növbəti dəfə mən artıq onları mənzillərində ölmüş halda görəcəm. Biz bura Patriklə bir yerdə gələcəyik. Razılaşmamız belə olub.

 

* * *

 

Cümə, 2015-ci ilin martın 20-i. Bazel. Pasxaya 2 həftə qalıb. Şteyligil sevincli halda oğullarını və nəvələrini vağzalda qarşılayırlar. İkiyaşlı Simon babasının və nənəsinin qucağına tullanır. Uşaq onları çox sevir. Nənəsini “nani”, babasını isə “Baba” çağırır. Nəvə üçün hər şey baba ilə nənəgildə istirahət günü kimi olmalıdır. Mümkün qədər vidalaşma abu-havası olmamalıdır. Patrikin valideynləri balaca al-əlvan alaçıq alıblar. “Bütün istirahət günlərini biz onun içində oynamışıq”, – Edit telefonda deyir. Nəvələri onlara çox bağlı idi: mənim üstümü Nani, yalnız Nani örtsün. “Ola bilsin ki, nə isə hiss etmişdi, bəlkə də adət elədiyimdən daha bərk qucaqlayırdım onu”, – Edit davam edir. O dayanmadan nənəsinə yaxınlaşır, hətta bir dəfə qulağına “Səni çox istəyirəm” sözlərini pıçıldamışdı.

 

Şənbə günü heyvanxanaya yürüş var. Patrik mobil telefonuna nə isə çəkir. Nəvə Naninin əlindən tutaraq qızıl quşun önündə dayanıb. Burda isə nəvə Naninin qucağında su itlərini bəsləyir. Bunların hamısını sonuncu dəfə gördüyü haqda fikir ağlına gəldikdə ürəyinə daş kimi ağırlıq çökür. “Niyə?” sualı onun şüurunu yarıb keçir. “Niyə ana bu cür edir?” Onun özünə artıq heç bir sual vermir. O, sadəcə anasının son anda fikrini dəyişəcəyinə ümid edir. Lakin yox, nəvəsinin ziyarəti Editə bir zərrə də təsir etmədi. Onsuz da nəvəsi ilə az-az görüşür.

 

Bir neçə həftə əvvəl Patrik anasından soruşdu: məgər sən nəvəni velosiped sürərkən görmək istəmirsən? Editin cavabı belə oldu: “Bilirsən Patrik, onsuz da mən onun velosiped sürməyi necə öyrəndiyini görməyəcəm”. Valideynlər etiraf edirlər ki, oğullarının İsveçrədən Kölnə köçməsi onların əlaqəsini baltaladı. Lakin bu bir tənqid kimi səslənmir. Oğlu və nəvəsi ilə keçirdiyi istirahət günləri Peter Şteylini həyəcanlandırdı. Gecə yatağında qıcolmadan bükülür. O bazar günü qatarın qapıları oğullarının və nəvələrinin arxasınca bağlandıqdan sonra, onlar platformada göz yaşları içində dayanmışdılar. Qatar uzaqda bir nöqtəyə dönüşənədək əl sallayıblar. İlk dəfə “sonun” nə olduğunu hiss edirlər. Həmin “bir də heç vaxt”. Onlar artıq heç vaxt nəvələrini qucaqlarına almayacaqlar. “Biz özümüzün bir hissəsini itirdik, daha doğrusu, ondan imtina etdik”, – deyə Peter Şteyli telefonda şikayətlənir. Onları ümidləndirən Pasxaya bir həftə qalmış, yəni gələn həftə oğulları ilə görüşmələridir. Son dəfə. Qatarda Kölnə gedərkən Patrik anasından whatsapp ismarıcı alır: “Biz darıxırıq. Sizin yeriniz görünür”. Patrik taqətsizdir. Artıq neçə aydır ki, bir anlıq belə olsun rahatlıq tapa bilmir.

 

Onun vicdanı sızlayır, gücsüzdür. O, doğru mu edir? Bəlkə anasının qərarına qarşı daha sərt qaydada etiraz etməli idi? Bəlkə intihara mane olsun? Götürüb sükanı 180 dərəcə fırlatsın. Nəticədə isə bu suallarla üz-üzə qalır. Qarabasmalardan əziyyət çəkir. Özünü gücdən salır. Lakin etiraf edir: “Hər dəfə bu qənaətə gəlirəm ki, mənim borcum valideynlərimin qərarına hörmət etməkdir. Onlarla küsülü halda vidalaşmaq ən pis şey olardı”.

 

Cümə, martın 27-i. Pasxadan öncə son istirahət günləri və Patrikin valideynləri ilə Prattelndə son görüşü. Onlar hüquqşünası ziyarət etməlidirlər. Ata “sarı səhifələrdə” mərasim kontorunu tapmaq istəyir. Patrik dözmür: “Siz diri olarkən dəfninizi təşkil etmək fikrim yoxdur”.

 

Sonra gözlənilməz hadisə: Karin nəhayət Patrikin validenləri ilə görüşmək, onlarla vidalaşmaq istəyir. Valideynlər sevinclidilər. Lakin bu onların planını darmadağın edir. Son vida bir həftə qabağa – Pasxa ərəfəsinə çəkilir.

 

Bir həftə sonra. Pasxadan öncəki şənbə, 2015-ci il aprelin 4-ü. Patrik, Karin və Simon Kölndən İsveçrəyə valideynlərin yanına gəlir. Bir neçə əşya götürmək üçün maşınla gəlirlər. Göz yaşları axır. “Atamın bu cür ağladığını heç vaxt görməmişdim. İliyimə işlədi”, – deyə Patrik telefonla deyir. O yenə yatğa uzanmalı oldu. Qıc. Hamı – yoldaşı, oğlu və rəfiqəsi yanına uzandılar. Dərin ailə yaxınlığının son anları. 4 saatdan sonra vidalaşma. Göz yaşları. Qucaqlamalar. Və nəhayət o an gəldi – sonuncu vidalaşma. Patrik danışır: “Valideynləri son dəfə görmək hissi dəhşətlidir. Lakin bu harmonik bir final idi. Bundan yaxşı ola bilməzdi”. Kölnə qayıdarkən maşında Simon yatmamışdan qabaq valideynlərinin niyə ağladığını soruşur. “Çünki biz kədərliyik”.

 

Pasxadan sonrakı Bazar ertəsi. Peter Şteylinin zəngi: “Cənab Hille. Biz tarixi məyyən etdik: Cümə axşamı, aprelin 9-u gedirik”. Şteyli yoldaşı ilə brigə intihar edəcəyi günü bu cür qeyd edir. Şteylilərdən başqa dəqiq tarixi təkcə mən bilirəm. Biz Patriklə və onun valideynləri ilə bu cür razılaşmışıq. Oğul dəqiq tarixi bilmək istəmir, heç bilməməlidir də. Özünü qorumaq üçün. Tərədüddə düşməmək və valideynlərinin planını son anda alt-üst etməmək üçün. Lakin bundan sonra hər an baş verəcəyini bilir. Əgər aprelin 10-u Şteyli cütlüyü zəngimə cavab verməsə Patriklə birgə Prattelə gedəcəyik. Jurnalistikanın əsas qaydasına zidd olaraq, mən artıq çoxdan bu hekayənin bir hissəsi olmuşam.

 

Cümə gününün səhəri. Patrikdən SMS: “Mənə elə gəlir ki, bu artıq baş verib”. Şteyli cütlüyü telefona cavab vermir. Kölnə qısa zəng. Patrik nahardan sonra yola düşməyə söz verir. Bir az işləməlidir. Niyə hər şeyi atıb gəlmir? Yanğın xəbərdarlığına görə Kölnün əsas vağzalında saatlardır ki qatarların gedişi dayanıb. Patrik mənə yazır ki, 22:00-da gələcək. “Qarşılaşacağımız şey məni qorxudur”. 22:30. Biz Prattelndə, onun valideynlərinin evinin qarşısındayıq. Sıx ağac yarpaqlarının arasından, hündür taxtabəndəndən işıq gəlir. Sanki 5-ci mərtəbədəki mənzil parlaq şəkildə işıqlandırılıb. Biz bilirik. Orada iki cəsəd var.  İlk öncə siqaret. Fikirlərimizi səhmana gətirməliyik. Mümkün qədər polisə zəngi uzadırıq. Nəhayət Patrik təcili çağırış nömrəsini yığır. Söhbət 6 dəqiqə davam edir. Bütün məlumatı vermək, atasının diaqnozu haqda danışmaq. Açarı olduğu halda polissiz mənzilə girmək istəmədiyinin səbəbini başa salmaq. Polislər – kişi və qadındır, ikisi də gəncdir. Oğul bir dəfə də niyə içəri girməkdən qorxduğunu deyir. “Pis şey düşünməyə məcbur deyilsiniz”, – deyə polis onu sakitləşdirmək istəyir. Nəhayət polislər içəri girirlər. Sanki əbədi olaraq orada qalıblar. Sonra isə qadın-polis çıxır: “İki xəbərim var. Təəsüf ki, ananız həyatda deyil. Atanızla isə danışa bilərsiniz. Təəsüf edirəm”.

 

Sanki torpaq ayağımızın altından üzülür. Buna hazır deyildik. Şok bizi bürüyür. Beynimizdə bircə fikir var: “Bu ola bilməz!”. Taqətsizlik, dəhşət, çaşqınlıq. Patrik əsəb stressinə girir. Reanimasiya birqadası və həkim sürətlə yanımızdan ötür. “Ata, sən nə etdin?”,  – istəmədən Patrik deyinir. Elə o anda da sözlərindən utanır. Dəqiqələr keçir. Yavaş nəfəs almalıyıq. Özümüzə gəlməliyik. Beşinci mərtəbəyə qalxmalıyıq. Gəzən baxış. Pıçıltı: “Xahiş edirəm…məni tək buraxın”. Həkim Patrikə deyir: “Narahat olmayın, atanız bacaracaq”. Yenə həmin fikir: “Bu ola bilməz!”. Patrik yerdə uzanan atasının yanına əyilir və onu sığallayır. Təcili yardım maşını. Kanton xəstəxanasına. Oğlu atasına onunla getməyi söz verir. Polislər təkid edir: “Xahiş edirik, heç nəyə toxunmayın”. Anası yataq otağında, yatağında uzanıb. Sakit şəkildə. Qara zibil torbası yanında, yatağın üstündədir. Qonaq otağında polis rasiyası var. Qadın Patrikə deyir: “Əgər ananızla vidalaşmaq istəyirsinizsə, indi ən yaxşı zamandır. Bir azdan buranı alt-üst edəcəklər”. Qasırğadan öncə sakitlik. Bütün şəxsi məlumatları yazırlar. Polis fotoqraf, məhkəmə tibb eksperti, prokuror-qadın gəlir. Cinayət polisi artıq yoldadır. Mənzilin, bloka girişin açarları polisə ötürülüb. “Biz sizinlə əlaqə saxlayacayıq”. Patrik atası haqda düşünür: “Ona elə yazığım gəlir ki”. Kanton xəstəxanasına gedirik. Təcili qəbul şöbəsi.

 

Polis patrulu artıq oradadır. Patrikə qısa müddət üçün polisin müşayəti ilə atasının yanına keçməyə icazə verdilər. Ata oğuldan kömək istəyir. Həb istəyir. “Alınmayacaq”, – deyə oğlu cavab verir. “Ana hardadır?”, – deyə Peter Şteyli soruşur. “Ana öldü”. O, anladı, yoxsa yox? Ağır sayıqlama içindədir. Aydın tərzdə yalnız bir cümləni deyir: “Mən bunu yenə edəcəm”. Sonra isə huşsuzluğa qərq olur. Oğlunu ən çox qorxudan şey, atasının dəli olacağı və daimi qayğıya möhtac olma ehtimalıdır. Bu an polisin dediyindən başqa heç nə aydın deyil: sağlam ana ölüb, xəstə ata isə diridir. Və böyük ehtimal, Peter Şteyli sağ qalacaq. Sonra nə olacaq? Anlaşılan deyil. Gecə saat üçdür. Tibb bacıları pıçıldaşır. Dəhşətli hadisə baş verdiyi haqda xəbər sürətlə yayılır. Polis Patrikdən bir müddət xəstəxanada qalmağı xahiş edir. Məlum olur ki, biz Patriklə şahid olmadan azad danışa bilmərik. Yanımızda həmişə bir polis gəzir. Mehmanxanaya qayıdıram. Yuxuda düşünməmək olar.

 

Səhər saat 5-də mobil telefonuma zəng gəlir. Bu Bazel kantonun cinayət polisinin kapralıdır. Saat 11-də ifadə vermək üçün onlara yaxınlaşa bilərəm mi? Xahişdən çox tələbə bənzəyir. “Mənə qarşı istintaq başlayıb?”, – deyə soruşuram. Müstəntiq “Yox” deyir. Mən etiraz edirəm, cütlüyün oğlu, dostum Patrikə dəstək lazım olduğunu deyirəm. Polis cavab verir: “Həmin vaxtda o da prokurorluqda ifadə verəcək”. Siz deyən olsun. Səhər mehmanxanada Patrik peyda olur. Onu polis patrulu gətirir. Hələ də şok vəziyyətindədir. Bir neçə saatdan sonra polis və prokurorluq bizi sorğuya tutacaq. Nədənsə qorxmalıyıq? Ola bilsin, biz hansısa qanunu pozmuşuq? 3 saatlıq narahat yuxu. Zəngli saat çalır. Patrik atasının vəkili ilə əlaqə saxlayır. Biz saat 10:30-da kanton polisinin parkinqində görüşə bilərik. Peter Şteylinin yaxın dostu olan vəkil də şokdadır. O, cütlüyün qərarına bələd idi. Lakin belə nəticəni təsəvvürünə də gətirə bilməzdi. Bizə yeganə məsləhəti bu oldu: “Hər şeyi olduğu kimi danışın”.

 

Polis və prokurorluq “ölümlə nəticələnən qeyri-adi ölüm hadisəsini” araşdırır. Kriminal polisin əməkdaşı hər sözü qeydə alır. Əsas sual: Həqiqətən mi Edit Şteyli öz xoşu ilə həyatına son qoyub? Bildiyim qədər, hə. Patrikin valideynləri ilə ilk söhbətimi kameraya yazmışdım. Hal-hazırda bu videoyazı bir xəzinədir. Polisin xahişi ilə onu istintaqa təqdim etdim. Peter Şteylini intihara sövq etmək barədə şübhələrdən qorumaq üçün. Həm də, onun intiharı səhnələşdirdiyi və qəsdən həbləri kiçik dozada qəbul etməsi barədə şübhələrdən qorumaq üçün. Cütlük varis qismində bir-birini qeyd edib. Buna görə də istintaq çərçivəsində Peter şübhə altına düşür. Polis və prokurorluq üçün bu məsələ aydın deyil. Adəti üzrə, onlar öz bildiklərini gizli saxlayırlar. Müstəntiq xoş münasibət sərgiləyir. Amma mənim dediyimə inanıb-inanmadığını deyə bilmərəm. Beş saat yarım davam edən söhbətin son sualı məni tamamilə özümdən çıxarır: mən və ya Patrik polis gələnəcən mənzilə girmişik, yoxsa yox? Anasının bədənində cəsədin daşındığının izləri var. Bu da onu göstərir ki, ola bilsin, Editi öləndən sonra yatağa daşıyıblar. İstintaqçının fikrincə isə, Parkinson xəstəliyinə düçar olan adam bunu tək başına edə bilməz.

 

Peterin özünü hələ ki sorğulamaq mümkün deyil. O huşsuz şəkildə kanton xəstəxanasında yatır. Suallara cavab verir, lakin sayıqladığı aydın görünür. Anlaşılmaz danışır. Onun fikrincə əşyalar palatada uçur. Orada iki polis var. Həkim düşünr ki, o özünə gələcək. Lakin əminlik yoxdur. Həyat təhlükəsi hələ də qalır. Qəbul etdiyi doza çox böyük olub. Sabah onu kantonun psixiatrik klinikasının bağlı şöbəsinə keçirirlər (B1 intensiv terapiya şöbəsi). Peter Şteyli yenə təkrar edir: “İlk mümkün anda mən bunu təkrar edəcəm”.

 

Bir həftə keçir. Şənbə, 2015-ci ilin aprelin 18-i. Bazelin Listalda yerləşən psixiatrik xəstəxanası. Svayalar üzərində duran altımərtəbəli beton qutu. Ərazidə günəşə qarşı tentlərlə örtülmüş plastik stolları olan kafe var. Ən küncdə Peter Şteyli, oğlu Patrik və Karin oturub. Dondurma yeyirlər. Gülürlər. Əhvalları rahatdır. İdilliya. Elə bil ki, hər şey qaydasındadır. Peter Şteyli məni görməyə şaddır. O yenə də, demək olar ki, aydın şəkildə düşünür. Gündən günə halı yaxşılaşır. Hər şey onun yadındadır: “Anandan iki dəfə çox həb qəbul etdim. Sonra məni yuxu apardı”. Sonra baş verənlər onun  üçün sirr olaraq qalır. Yaxıb zamanda polis onu da sorğuya tutacaq. Ata ilə oğul müazkirə edir: “Ana həbləri özü qəbul etdi?” – “Hə.” – “O yataqda öldü?” – “Hə”. – “Daşınma izləri hardandır?”. – “O, öldükdən sonra, çiyinlərindən tutub bir az yuxarı qaldırmağa çalışdım”. – “Zibil torbası nə üçün idi?”. – “Başıma doladım. Lakin sadəlövhlükdən, yatmazdan əvvəl çıxarmışam”. – “Polislər səni qonaq otağnda tapmışdılar. Ora necə gəlmişdin?”. – “Bilmirəm”. Ata yorulub. Patrik və Karin onu otağına yola salırlar. İkisi də sabah Kölndə olmalıdırlar.

 

Patrik işdən icazə alır. Bir həftə boyunca hər gün xəstəxanaya atasının yanına gedir. “Hal-hazırda bu bizim zamanımızdır”, – Patrik deyir. İndiyədək atasına qarşı bu qədər yaxın olduğunu hiss etməmişdi. O danışır: “Ata həmişə arxa planda durardı. Həyatı boyunca, anamın üzərində rəqs edə biləcəyi, parket düzəldib. İndi isə atamla yalnız onun üçün ola bilirəm. İndi atam bunu etmək iqtidarındadır”. Hər şeyin necə cərəyan edəcəyi sual altındadır. Lakin ata və oğul bir-birinə söz verirlər: Azadlıqda steyk yeyib, üstündən pivə içəcəklər.

 

Bazar günü, aprelin 19-u. Mən Peter Şteylini ziyarət edirəm. Bağlı B1 psixiatrik şöbəsində. İlk dəfədir ki onunla təkbətək görüşürən, Patrik bizimlə deyil. Yenə də intihar etməkdə israrlıdır. “Mən artıq meyitəm. Mən yoxam”, -deyir. Dörd gün öncə yoldaşının 71 yaşı olacaqdı: “O gün çox ağladım”. Lakin onun dərdi həyat yoldaşının ölməsi deyildi, özünün həyatda qalması idi. O, deyir: “Hər halda, onu ən qorxunc şeydən – sağ qalıb tənhalığa məhkum olmaqdan qurtardım. Bu sözümü tuta bildim”. İndi əsas iş ona çatmaqdır. “Mən onsuz qala bilmirəm. Bizim evliliyimiz 49-ilin məhsuludur. Onu sarsıtmaq mümkün deyil”, – deyə qeyd edir.

 

Peter Şteyli “Çıxış” şirkətnin köməyindən istifadə etmək istəyir. Lakin, ilk öncə bağlı xəstəxanadan çıxmaq lazımdır. Buradakı həkimlər onun intihar edəcəyini düşündükcə bu mümkün deyil. Ona görə də, hiylə işlətməyə məcburdur. Həkimlər qarşısında fikrindən çəkinmiş kimi görünəcək. Sonda biz onunla tennis oynayırıq. Qəfildən yanımızda ayı boyda bir adam peyda olur. “Mən hakimlik edəcəm”, – deyə nəhəng boşluğa baxaraq səslənir. Şteyli heç nə olmamış kimi oynamağa davam edir. Gülümsəyir. Yenə topu, qaytara bilməyəcyim, yerə göndərdi. “Çıxış”-ın köməyi ilə ölmək ümidi, deyəsən onu yenidən həyata bağlayıb.

 

Bir həftə də ötdü. Bazar günü, 2015-ci ilin aprelin 26-ı. Peter azadlığına, yəni ki ölümünə, daha bir addım yaxınlaşdı. Bir neçə gün öncə onu açıq şöbəyə göndəriblər. İndi, klinikanın personalını xəbərdar edərək, qısa müddətlik binanı tərk edə bilər. İkinci dəfədir ki həyatı ilə vidalaşmağı planlaşdırır.

 

“O qədər yorulmuşam ki, elə bil 100-metrlik qaçış etmişəm”, – deyir. “Çıxış”-ın instruktoru zəng edir. Ailə həkiminə zəng edir. O, həmin gün Peter Şteylinin xəstəliyi haqda məlumatları “Çıxış”-a göndərəcəyi barədə söz verir. Onun üçün hər şey olduqca yavaş cərəyan edir. “Çıxış” onu dəstəkləyəcək mi? Ona Natrium pentobarbitalın ölümcül dozasını verəcəklər mi? Hələ bu qərarı şirkətin daxilindəki psixiatr və həkim qəbul etməlidir.

 

Basler Zeitung qəzetində nekroloq çap edilib: “Dərin hüznlə Edit Şteyli ilə vidalaşırıq”. Qohumlar sadalanır: birinci yerdə yoldaşı, sonra Patrik və Karin. Lakin cütlüyün planları haqda xəbəri olmayan bu xəbəri oxumuş dost və tanışlarının artıq Peterlə əlaqə saxlamaq şansı yoxdur. Mənzil hələ də möhürlənib, mobil telefon müsadirə edilib, yeni nömrəsini isə heç kim bilmir. Dul Şteyli yox olub. Lakin bu onun vecinə deyil. “Mən bununla bitirmişəm. Ağır olan isə, Editin artıq urnada, mənim isə hələ burada olmamdır”.

 

Yeni tarixi gözləyərkən Peter Şteyli psixiatriya şöbəsində şahmat, hərdən tennis oynayır, çoxlu yatır. Paltarını ütüləməyi öyrənir. “Əks halda rəsm çəkməli və ya taxta oymalı olacaqdım. Bu isə mənlik deyil”. Mayın ortasında onun xəstəxanadan təxris olunması haqda xahişi təmin olunur. Rəsmi məlumata əsasən, Peter Şteyli oğlunun yanına Kölnə köçür. Qeyri-rəsmi plan isə belədir: “Çıxış” vaxtı müəyyən etdikdə o, bir həftəlik oğlunun yanına Kölnə gedəcək. Sonra isə həyatı ilə vidalaşacaq. “Çıxış”-ın Zürixdəki xüsusi mənzillərin birində.

 

2015-ci ilin mayın 29-u. Listaldakı psixiatrik xəstəxanada son ziyarət. Ona ölməyə icazə verdilər. “Çıxış” onu öz yola salma proqramına daxil edib. Burdakı həkimləri aldada bilib: “Çıxış”-ın məni qəbul edəcəyinə tam əmin deyildim. Mən bir 10 ildə yaşaya bilərdim, lakin, xoşbəxtlikdən, xəstəliyin gedişatının artıq müəyyən olunduğu stadiyada yolumu qısaltmağa kömək edəcəklər”. Şteyli “təşkil edilmiş yuxuya getməsinin” tarixini artıq bilir. Özü bunu belə adlandırır. İyunun 6-ı o Patriklə birgə Kölndə Zürixə gedən qatara minəcəklər.  Orada “Çıxış”-ın xüsusi ölüm mənzili var. Vidalaşma anı yenə çox yaxındır.

 

İyunun 3-ü Patrik zəng vurur. “Ata tarixi bir ay qabağa, iyulun 4-ə çəkib”. Peterin vəkili onu Kölndə taparaq problemin mahiyyətini açıqlayıb: əgər o iyunda ölsə, mənzil yeni sahibin adına keçirilə bilməyəcək. Mülkün sahibi avtomatik olaraq, yeganə varisi – oğlu olacaq. Başqa sözlə heç bir problem yaşanmasın deyə, Peter iyulun 1-i sağ olmalıdır. Mənzilin yeni sahibində problem yaranmasını istəmir. Məsuliyyət və borc hissi onu tarixi önə çəkməyə vadar edir. O, deyir: “İndi, artıq öləcəyimdən əmin olduğumdan sonra, əlavə 1 ay heç bir mahiyyət daşımır”. Şteyli heç kimə problem yaşatmaq istəmir. Patrik isə sevinir. Atası hələ 1 ay da sağ olacaq. O atası üçün Kölndə mənzil icarəyə götürüb.

 

İyunun ortaları ata və oğul növbəti dəfə İsveçrəyə gedirlər. Prattelnə. Yeri gəlmişkən, mənzillərinə girməyə icazə verilib. Ata və oğul onu yeni sahibi üçün boşaldırlar. Mebelin üzərinə parlaq yaşıl və qırmızı dairələr yapışdırılıb. Yaşıl rənglə nişan edilən əşyalar yeni sahibə qalacaq, qırmızı ilə olanları isə oğlu özü ilə aparacaq. Qalanını 2 gündən sonra xadimələr utilizasiya edəcək. Patrik ata evi ilə vidalaşmalıdır. O sinir stressi keçirmək üzrədir, özünə yer tapa bilmir. Əzikdir. Peter isə, əksinə, əla əhval-ruhiyyədədir. O yoldaşının və öz paltarlarını səliqə ilə qutulara yerləşdirir. Özünə məxsus 40 köstümdən hər birini diqqətlə gözdən keçirir. Yataq otağından qışqırır: “Dəhşət. Bir dəfə də geyilməyib”. Qolunun üstündən asılmış kətan köynəklə həyəcan içində çıxır: “Bir baxın. İnanılmazdır. Bu günlərdə siz belə şeyi heç yerdə tapa bilmərsiniz”. Patrik dinmir. Vəziyyəti pisdir. Onun üçün hansı əşyanın vacib olduğunu, hansının isə vacib olmadığını qərarlaşdırmaq üçün bir-neçə saatı qalıb. Nəyisə gözdən qaçıracağından qorxur. Dolabların və komodların rəflərində anasının yazdığı balaca məlumatlarla rastlaşır. Yazılardan birində “Əziz patrik, bu mənim ən sevdiyim gün gözlüyümdür. Sevgi ilə, ana” yazılıb. Növbəti gün arğın-yorğun halda atası ilə maşına otururlar. “Pratteln” adlı hissə artıq bitmişdir.

 

Patrik mobil telefonu vasitəsi ilə mənə Kölndən şəkillər göndərir. Şəkildə baba ilə nəvə təsvir olunub. İkisi də gülür. Və ya başqası: ata ilə oğul əl0ələ verib Kölnü gəzir. Harmoniya və xoşbəxtlik dəqiqələri. Bitmək üzrə olan. “İçimdə hələ də, atamla Kölndə keçiridyim bu vaxtın, onu qərarını dəyişməyə sövq edəcəyi ilə bağlı, ümid yaşayır”, -deyə Patrik telefonda etiraf edir. Lakin bilir ki, bu ümidlər əbəsdir. Atası aydın şəkildə deyir: “Mən anana söz vermişəm”. Oğul isə növbəti dəfə günbatımını müşahidə etməyə məcburdur.

 

Şənbə, 2015-ci ilin iyulun 4-ü. Saat 12:02. Zürix voğzalı. Açıqcalardakına bənzər, gözəl, yay günü. Peter Şteylinin həyatındakı son gün. Ata və oğul qatardan düşürlər. Kupedə şampan içiblər. Peter rahatlaşmış şəkildə gülür. Sanki adi bir gündür. Bir neçə saat sonra ölü olacağını təsəvvür etmək mümkün deyil. Patirklə mən mənəvi balansı qorumağa çalışırıq. “Çıxış”-ın mənzilinə gedərəkən, parkda skamya görürük. Oturmaq. Özümüzə gəlmək. Patrik başını atasının çiyninə qoyur. Nəhayət, Peter Şteyli bizi tələsdirməyə başlayır. Zürixin gözə görünməyən sakit kvartallarının birində yerləşən xüsusi mənzildə bizi “Çıxış”-ın əməkdaşı gözləyir. Çöldən baxsan, buranın nə isə xüsusi bir yer olduğunu deməzsən. Peter Şteyli növbəti dəfə ölmək istədiyini təsdiq etməlidir. Sonuncu imza, sonra isə əməkdaş ona mədəsini rahatlaşdıracaq maddə verir. Onun təsir etməsi üçün gözləmək lazımdır. 20 dəqiqəlik gözlənti əbədiyyətə dönüşür. Peter Şteyli olduqca rahatdır. Əməkdaş deyir: artıq o istənilən an qonşu otağa keçə bilər. Orada təzə hazırlanmış yataq var. “Gedək”, – Peter oğluna səslənir. Son qucaqlaşmalar. Göz yaşları. Tası gözlüklərini, pul kisəsini ötürür, cibinin dərinliklərindən qələmini çıxardır: “Artıq mənə lazım olmayacaq”. Çarpayının qırağında oturaraq bir qurtuma ölümcül natrium pentobarbital məhlulunu içir. İki-Üç dəqiqədən sonra məhlul təsir etməyə başlayır. “Bax, elə indi”, – deyərək yatağa uzanır və komatoz yuxuya gedir. Saat 14:18- göstərir. Peter Şteylinin bədəni artıq cansızdır. O sakitcə yatır. Yoldaşının dalınca gedir.

 

Bazel, 3 həftə sonra. Günəşli səhər. Reyn çayının ortasında kiçik gəmi yavaşlayır. Patrik iki gildən hazırlanmış urna açır. Edit və Peter Şteylinin külü Reynə uçur. Sonra isə ağ çiçəklərin ləçəkləri. Ola bilsin ki, kül və ləçəklər bir-neçə gün sonra Kölnün yanından ötəcəklər. İlk görüşümüzdə Edit Şteyli mənə “Ümid edriəm ki, körpünün ilk dayağına ilişib qalmayacayıq” deyib gülmüşdü…

Умереть после Пасхи

 

Почему супруги Штейли решили свести счеты с жизнью? И как быть сыну, которому они сообщают о своем плане?

 

Этим текстом мы завершаем совместный проект Кольты и замечательного швейцарского журнала Reportagen, посвященного лонгридам — большой нарративной форме на пересечении журналистики и литературы. В разделе Best of Reportagen мы опубликовали за год 12 историй из журнала — при поддержке Швейцарского совета по культуре Про Гельвеция.

 

В финале — текст Штефана Хилле, который поставит читателя, как и его автора, перед набором сложных этических выборов в точке пересечения любви, родства и смерти.

 

Женщину, пусть и семидесятилетнюю, которая всего через пять недель собирается уйти из жизни, представляешь себе иначе. Проворно, легко, можно сказать, весело взбегает она по лестнице в квартиру на пятом этаже. «Первым делом нужно сбросить туфли на шпильках!» — выпаливает она еще на лестничной клетке. Живая, элегантная миниатюрная женщина. Гораздо моложе своих лет. Уставшей от жизни она не кажется ничуть, да она вовсе и не устала. Но решение приняла. Ее муж и ровесник Петер Штейли поднимается по лестнице следом твердо и собранно. Его болезнь Паркинсона, из-за которой они намерены вместе уйти из жизни, с первого взгляда незаметна. Но на ногах он стоит не слишком уверенно.

 

Сегодня 7 марта 2015 года. Моя первая встреча с супругами Штейли. Они слегка опоздали. Обедали с друзьями, потом те привезли их домой в Праттельн, пригород Базеля.

 

Начиная с этого дня, с 7 марта, Эдит и Петер собираются прожить пять недель. Точный срок ими пока не определен. «Но заведомо до 15 апреля», — говорит Эдит. Когда ей должен исполниться 71 год. Мысль о том, чтобы принимать поздравления, собираясь уйти из жизни, кажется невыносимой и ей, и Петеру. Поэтому они решили: в один из дней между 5 апреля, на которое выпадает Пасха, и 15-м они уйдут. «Только, разумеется, не в саму Пасху. Мы не хотим, чтобы для сына этот праздник был на всю оставшуюся жизнь связан со смертью родителей», — говорит Эдит. Супруги хотели бы, чтобы все прошло максимально мягко — насколько это возможно — для их единственного сына Патрика Штейли (37 лет). «Это наше самое больное место», — говорит Эдит. Она сама совершенно здорова. Их сын — мой друг. Родителей, как и сына, зовут в действительности иначе.

 

Лет десять назад болезнь Паркинсона начала разрушительную работу в организме Петера Штейли. Тогда ее удалось остановить медикаментозно; бывший банкир многие годы не ощущал никаких существенных ограничений в образе жизни. Но два года назад все посыпалось. Триггером стала психическая травма: банкротство небольшой хай-тек-фирмы. Петер Штейли был президентом правления, и этот провал он воспринимает как персональный крах. Эти события дают пищу новой волне Паркинсона в его теле. «Меня вдруг скрутили судороги. Затылок, плечи, поясница, ноги — до самых кончиков пальцев, — он проводит руками для наглядности вдоль всего тела. — Они невыносимы». Облегчение приносят только сильные болеутоляющие.

 

«Болезнь привязала нас друг к другу еще сильнее, — говорит Эдит Штейли. — Телесный распад у моего мужа прогрессировал. Дозы приходилось увеличивать каждую неделю». Болезнь все заметнее стала определять жизнь пожилой пары. Новый день начинался с вопроса: что еще получается, а что — уже нет?

 

Сейчас, весной 2015 года, Петер Штейли замечает, что уже не может бросить взгляд вбок. К тому же ему приходится следить, чтобы ногу, жмущую на педаль газа, не скрутило судорогой. Теперь он ездит только на небольшие расстояния, например, за хлебом. «Конечно, лучше вообще за руль не садиться». Но тогда радиус его передвижений сократится до минимума. «Полкилометра пешком — и все. После этого судороги».

 

Самая главная потеря в качестве жизни — это гольф, в который больше не получается играть. А это главное увлечение супругов. Вместе с гольфом из их жизни ушло не просто хобби: ушел круг друзей. Невозможно стало работать в саду, ухаживать за большими самшитами в человеческий рост, за можжевеловыми кустами и туями на огромной высокой террасе.

 

Как предприниматель, Петер Штейли склонен раскладывать свою жизнь на «плюсы» и «минусы». Его итог неутешителен: «Когда приговорен к тому, чтобы только сидеть в кресле, читая газету и доставляя неудобства окружающим, то ведь это уже не жизнь — какую ты знал прежде и какой привык наслаждаться».

 

Остановить болезнь больше не удается. Скоро для ходьбы ему будет нужен ролятор, потом — инвалидное кресло. В конце концов он будет прикован к постели. Этого Петер Штейли не хочет категорически. Хотя бы из любви к жене. То, что он задумал, социологи называют иногда «итоговым самоубийством». Дальнейшая жизнь лишена всякого смысла. А без мужа теряет смысл и жизнь жены. Она говорит: «Я просто не вынесу — приходить домой и быть одной». И добавляет: «Я знаю, эта идея насквозь эгоистична, но рождена любовью». В разговоре то и дело всплывает слово «самоопределение». План родителей станет самым серьезным испытанием в жизни их сына. Начиная с 7 марта родители останутся для него всего на пять недель. Он носит в душе их замысел примерно полгода. Тяжкий груз, который может его раздавить.

 

Желание Эдит и Петера Штейли вместе уйти из жизни созревает до состояния ясного и беспрекословного решения осенью 2014 года. Сын, конечно, знает, что здоровье отца существенно ухудшается. Из Цюриха до дома его родителей — час пути. Он приезжает часто. Но несколько недель назад он вместе с подругой и двухлетним сыном перебирается из Цюриха в Кёльн. Он получает работу на телевидении. Сообщить сыну о своем решении Петер и Эдит Штейли хотят той же осенью и как можно бережнее. Но как объяснить единственному сыну, что его отец, больной, но не смертельно, и его мать, которая совершенно здорова, собираются через полгода покончить с собой? «Патрик получал эту информацию постепенно, частями», — говорит Петер. Родители намекают несколько раз, что хотят продать квартиру. Которую купили 39 лет назад на последнем этаже дома. В ней два года спустя, в 1977-м, появился на свет Патрик. В ней он вырос. И теперь, когда он приезжает в гости к родителям, он спит в бывшей детской. Там же стоит кроватка двухлетнего внука Симона. Бабушка с дедушкой любят малыша глубоко и нежно и хотели бы видеть его почаще.

 

В один из октябрьских вечеров 2014 года разговор сына с родителями снова заходит о болезни отца. «Скоро я не смогу больше делать ничего из того, что я люблю», — говорит в этот вечер Петер Штейли. Однажды он не сможет подняться даже на пятый этаж. Лифта нет. Отец говорит: «Мы решили продать квартиру». Пауза. Мать прибавляет: «И новую мы не ищем». Патрик не понимает: «Как это вы не ищете новую? Почему?» И тут звучат два решающие фразы. «Папа решил раз и навсегда покончить с болезнью». Молчание. Мать добавляет: «И я уйду вместе с ним». У сына нервный срыв. В этот вечер он страшно напивается. «До бесчувствия», — вспоминает мать. Остаток вечера муж проводит в судорогах на диване, пока она пытается успокоить сына.

 

С того вечера Патрик живет в затянувшейся эмоциональной неразберихе. Сперва шок, невозможность выразить боль словами. Потом гнев и глубокая скорбь. Злость на родителей: после 37 лет вместе они хотят вот так просто подвести черту. Изъять себя из его жизни. Долго еще пытался он предлагать родителям: «Разве вам неинтересно увидеть пингвинов на Огненной Земле? Почему бы не отправиться в путешествие надолго? Подыскать квартиру на первом этаже, читать хорошие книги в удобном кресле?» Отец отвечал: «Никогда в жизни я не читал книг, рассиживаясь в кресле. С чего вдруг начну сейчас?» Дальние перелеты для него тоже стали невыносимыми. Он не может сидеть долго.

 

В последующие недели и месяцы Патрику Штейли становится ясно, что в отчаянной борьбе за жизнь и смерть родителей шансов у него нет. Но как может сын смириться с тем, что вместе с больным отцом хочет уйти из жизни абсолютно здоровая мать? «Папа, пожалуйста, оставь мне маму», — однажды умоляет он. Отца скручивает судорога. Мать в эту минуту не произносит ни слова. Мгновения семейного ада.

 

Мучают ли родителей угрызения совести из-за сына? «Я не могу однозначно сказать “да”», — отвечает мать. У Патрика ведь есть собственная семья в Кёльне. И ей следует быть крепкой настолько, чтобы родители не играли слишком важной роли в его жизни. «Как родители отпускают выросших детей, дети должны отпустить родителей», — говорит отец. А если бы сын так и не смог принять решение родителей? «Я бы все равно это сделала», — говорит мать. «Я бы взывал к его рассудку», — произносит отец.

 

Только разве это осуществимо? Разве можно сохранить здравый рассудок, когда родители объявляют о будущем самоубийстве? Патрик не в силах по-настоящему их понять. Он может только догадываться. «Это ужасная мысль — что ты вскоре навсегда лишишься родительской поддержки, — говорит Патрик. — Потеряешь свою скалу в океане жизни». И он не в состоянии ничего с этим поделать. «Конечно, решение родителей эгоистично, но их эгоизм — это путь к свободе и самоопределению». Он старается смириться. Но есть ли у него в реальности выбор? Мог бы он помешать их самоубийству? И каково это было бы для него самого и родителей, столь тщательно планирующих уход? Было бы лучше, если бы в один прекрасный день они покончили с собой без предупреждения? «Нет, — отвечает он. — Так у нас появился хотя бы шанс пройти этот путь до конца осознанно и позитивно».

 

Сейчас, когда от страшного срока его отделяет всего несколько недель, он пытается не поддаваться парализующей тоске. Вести себя рационально. «Лучше уж наслаждаться заходом солнца, чем грустить, что оно скоро зайдет». Но слишком часто у него это не получается. «То и дело я плачу ни с того ни с сего. На ровном месте. Дома, в Кёльне, или в машине». Толчок обычно дает воспоминание, фотография, картинка в голове, какая-нибудь мысль. К примеру, что он никогда больше не услышит запах рождественской выпечки в родительском доме. А еще Патрик очень боится. Того дня, когда родители умрут. А ведь осталось максимум четыре недели.

 

Квартира продана. С 1 июля. Чтобы сын имел возможность спокойно разобрать все вещи. Проданы мейсенский фарфор, одна из двух машин. «Как если бы мы собирались переехать в жилье для престарелых и освобождались от многих вещей, ставших ненужными, — говорит отец. — Прежде чем уйти, мы стараемся избавиться от балласта, насколько возможно». Дел еще много: продать вторую машину (BMW), привести в порядок бумаги, разобраться со страховками. Подать налоговую декларацию за год, чтобы сыну не пришлось ничего доплачивать. И еще — родители хотят распланировать собственные похороны вплоть до мельчайших деталей, причем совместно с сыном.

 

14 марта 2015 года. Первая из четырех оставшихся в жизни супругов Штейли суббот. Сын приехал из Кёльна. Еще к ним пришел Бит Тракслер (74 года). Этот пожилой доцент истории культуры и искусства, выйдя на пенсию, иногда занимается организацией похорон. Штейли нашли его через друзей. Вариант церковной панихиды они не рассматривают, хотя оба — верующие. «Не хотим ставить священника в сложное положение, — говорит Петер. — Церковь против самоубийств, и ни одному священнику не позволено выражать иную позицию». Родители Патрика не хотят, чтобы во время поминок по ним пели или молились. Никаких церковных ритуалов. Снова звучит это слово — «самоопределение». Потому-то и нужен Бит Тракслер: две недели назад он дал согласие.

 

Сегодня все встретились, чтобы обсудить поминки и надгробные речи. Сын впервые видит этого дружелюбного седоватого джентльмена. «Полный бред! Обсуждаем, какого цвета должны быть цветы, и родители сидят рядом». Тракслер, чужой для Патрика человек, спрашивает его, что за люди его родители. Родители выжидательно смотрят на сына. Ну уж нет, с него хватит. Он протестует: «Как будто мы говорим о речи на юбилее!» Отец уговаривает: «Послушай, Патрик, господину Тракслеру нужно понять, что мы были за люди». Сын старается взять себя в руки, выходит на террасу, закуривает. В надежде, что этот разговор закончится уже скоро. Бит Тракслер делает записи. Об Эдит: «Живая и непосредственная, любит что-нибудь рассказывать, смеяться». «Она как фейерверк», — вставляет муж. «Петер всегда был моим спасателем, моим спасательным кругом», — говорит Эдит о муже. «Уверенный», — записывает Тракслер о Петере.

 

Родители хотят, чтобы после поминок в Базеле их прах был развеян по ветру на Рейне. С корабля, в узком кругу. Вперемешку с простыми белыми цветочными лепестками. «Похороны не должны быть печальными», — говорит Эдит Штейли. И никакой могилы. «Нам не хочется, чтобы было специальное место, где друзья и родственники вспоминали бы о нас, — говорит Петер Штейли. — Нас просто больше не будет».

 

Бит Тракслер уходит. Сыну почти удается снова взять себя в руки. «Я очень благодарна ему за то, что он больше нас не отговаривает, — говорит мать так, чтобы Патрик не слышал. — И, конечно, я была бы разочарована, если бы он совсем не пытался».

 

Предстоящих выходных супруги Штейли ждут с нетерпением. Патрик приедет в Праттельн вместе с сыном — состоится последняя встреча с двухлетним внуком Симоном. Подруги Патрика, Карин, с ними не будет. Дочь католического священника, с этой ситуацией она смириться не может. Она не готова ни понять, ни принять замысел родителей Патрика. Говорит, если бы речь шла о ее родителях, она бы просто перестала общаться с ними. Для Патрика это усложняет ситуацию. Он остается без поддержки, которая ему так нужна. Он чувствует себя еще более одиноко.

 

Конечно, Эдит и Петер Штейли предпочли бы уйти с помощью организации «Выход», помогающей людям с тяжелыми болезнями осуществлять добровольные самоубийства. Они уже 30 лет — члены этой организации. Еще два года назад Эдит Штейли консультировалась с сотрудницей, помогающей добровольному уходу из жизни, но та сказала, что с высокой вероятностью «Выход» окажет содействие в самоубийстве ее мужу, но никак не ей самой — ведь она совершенно здорова.

 

«Уйти с помощью “Выхода” было бы, конечно, надежнее всего, — говорит Эдит. — Но теперь мы все придумали сами». Морфий и инсулин исключены. Как и револьвер «беретта», двадцать лет хранящийся в сейфе. Остаются болеутоляющие противосудорожные препараты, которые Петер принимает против паркинсонизма. Уже много месяцев он откладывает по одной-две таблетки. «Лечащий врач ничего не знает», — подчеркивает Петер. Не хочет, чтобы у кого-нибудь были неприятности. Смертельную дозу он накопил. За три месяца. Приходилось экономнее расходовать запас таблеток, даже терпеть боль, чтобы не поставить под угрозу замысел.

 

«Жаль, что все это невозможно сделать легально. Должен же существовать законный путь, чтобы не приходилось прибегать к подобным уловкам», — говорит Эдит. Она хорошо представляет всю последовательность действий в день их смерти: «Сперва я поставлю себе суппозиторий и приму противорвотное. Потом снотворное и, наконец, огромную дозу болеутоляющих, которые муж пьет от болезни Паркинсона, — это на сто процентов смертельно». Какой должна быть доза, Штейли рассчитали сами; как — останется их тайной.

 

«Я хочу умереть, — сквозь слезы говорит Эдит. — И самый большой подарок мужа мне — его согласие подождать, пока умру я. Только потом он последует за мной. Мы пообещали это друг другу». Муж кивает. «Конечно, помогая совершить самоубийство, я нарушаю закон. Только это не важно, поскольку меня как обвиняемого не будет на свете». Они не опасаются, что их замысел может не сработать. Самое позднее через три четверти часа после приема таблеток сердце остановится. Таков их план.

 

Как самое крайнее средство есть мешок для мусора, который Штейли натянет на голову спящей жене, если вопреки всем расчетам смерть не наступит вовремя. Так они продумали вместе. И только когда Петер не сможет нащупать пульс у Эдит, он примет таблетки сам и, натянув на голову пластиковый пакет, ляжет к жене в постель.

 

Эти подробности Штейли рассказывают мне, когда сына нет рядом — он вышел на улицу. Он всего этого знать не хочет. Да и не должен, говорят родители. Но сами они, похоже, рады возможности рассказать все человеку со стороны. Говорят они об этом с почти пугающей ясностью.

 

Об их замысле знают лишь немногие из самых близких друзей. Сопротивления он не вызывает. Скорее, уважение. Только одна подруга пыталась отговаривать Эдит от добровольного ухода. Напрасно. «Это же мой свободный выбор. И для меня будет проще, чтобы муж дождался, пока я уйду», — говорит Эдит сквозь слезы. Сам Петер Штейли не пытался уговаривать жену продолжать жить и дальше. «Я знаю ее достаточно долго, и я знаю, что она думает». И нет. Дело не в ее послушании. И да. Конечно, она могла бы жить. Без него. Но Эдит исключила эту возможность с самого начала. «Мы были вместе 49 лет, и мы закончим жить тоже вместе», — произносит она. Снова слезы.

 

Штейли не хотят, чтобы я еще к ним приходил. Отсчет их времени стремится к нулю. Им хочется полностью сконцентрироваться на предстоящей встрече с внуком. Но мы еще будем разговаривать по телефону. Мы прощаемся, атмосфера гнетущая. В следующий раз я обнаружу их уже мертвыми в их квартире. Я приду сюда вместе с Патриком. Так мы договорились.

 

* * *

 

Пятница, 20 марта 2015 года. Базель. До Пасхи две недели. Штейли радостно встречают на вокзале сына и внука. Двухлетний Симон прыгает на руки бабушке и дедушке. Он сильно их любит. Бабушку он называет «Нани», дедушку — «Дед». Для внука все должно быть как на обычных выходных у дедушки с бабушкой. По возможности никакого прощального настроя. Родители Патрика купили небольшую пеструю палатку. «Все выходные мы играли внутри», — рассказывает мне по телефону Эдит. Внук к ним очень тянулся: пусть меня укроет Нани, только Нани. «Видимо, что-то почувствовал, может, я обнимала его крепче, чем обычно», — говорит она. Он подходил к ней все время, даже прошептал ей на ухо: «Я люблю тебя».

 

В субботу — поход в зоопарк. Патрик снимает кое-что на мобильный. Вот внук за руку с Нани перед фламинго. Вот внук на руках у Нани кормит тюленей. При мысли, что он все это видит в последний раз, у Патрика тяжело на сердце. Вопрос «Почему?» пронизывает его сознание. «Почему мама так поступает? Почему она не скажет, что хотела бы чаще переживать такие минуты?» Ее саму он больше уже ни о чем не спрашивает. Тем более в присутствии сына. Он просто продолжает надеяться, что хотя бы мама в последний момент передумает. Но нет, приезд внука никак не поколебал ее решимости, говорит мне Эдит позже по телефону. Она и так с внуком видится редко.

 

Несколько недель назад Патрик спросил маму: неужели она не хочет увидеть внука на велосипеде. «Знаешь, Патрик, я все равно не увижу, как он учится на нем кататься», — ответила она. Переезд сына из Швейцарии в Кёльн обрубил их связь, констатируют родители. Как бабушка и дедушка они чувствуют себя лишними. Но звучит это не как упрек в адрес сына. Выходные с сыном и внуком очень растревожили Петера Штейли. Ночью он корчится от судорог в своей постели. Когда двери поезда закрылись за сыном и внуком тем вечером в воскресенье, они стояли на платформе со слезами на глазах. И махали вслед, пока поезд не превратился в точку. Впервые они чувствуют, что такое «конечность». То самое «никогда больше». Они никогда больше не подержат на руках внука. «Мы потеряли какую-то часть себя, вернее, мы от нее отреклись», — говорит мне Петер Штейли по телефону. Они утешаются мыслью, что увидят сына еще в следующие выходные, за неделю до Пасхи. В последний раз. В поезде по дороге в Кёльн сообщение от матери по WhatsUpp: «Нам грустно. Вас не хватает». Патрик измотан. Уже несколько месяцев он не знает ни секунды покоя.

 

Его мучают угрызения совести, бессилие. Правильно ли он поступает? Может, ему следовало бы протестовать против решения матери более жестко? Может, стоит помешать самоубийству? Взять и круто развернуть руль? В конечном счете с этими вопросами он остается один на один. Его мучают кошмары. Он изводит себя. «И все-таки каждый раз я прихожу к выводу, что моя задача — это уважать решение родителей, — говорит Патрик. — Проститься с ними в разладе было бы сейчас хуже всего».

 

27 марта, пятница. Последние выходные перед Пасхой и последняя встреча Патрика с родителями в Праттельне. Предстоит совместный визит к юристу. Папа хочет найти в «Желтых страницах» ритуальную контору. Патрик не выдерживает: «Я не собираюсь организовывать ваши похороны, пока вы живы».

 

Потом неожиданность: Карин, подруга Патрика, все же хочет повидаться с его родителями, попрощаться. Родители рады. Но это приводит в хаос весь их план. Последнее прощание сдвигается на неделю — уже на пасхальные выходные.

 

Неделю спустя. Суббота перед Пасхой, 4 апреля 2015 года. Из Кёльна в Швейцарию на обед к родителям приезжают Патрик и Карин с сыном Симоном. На машине, чтобы забрать какие-то вещи. Льются слезы. «Никогда еще я не видел, чтобы отец так плакал», — рассказывает мне Патрик позже по телефону. «Да, это схватило за душу», — говорит Петер. Ему опять пришлось лечь в постель, рассказывает он. Судороги. И все — жена, сын, его подруга — легли к нему. Последние мгновения глубокой семейной близости. Через четыре часа — отъезд. Слезы. Объятия. Вот он вдруг и пришел — момент окончательного прощания. Им пора возвращаться. «Это было ужасное чувство, что ты видишь родителей в последний раз, — говорит Патрик. — Но это был гармоничный финал. Лучше быть не могло». Засыпая в машине на обратном пути в Кёльн, маленький Симон успевает спросить, почему родители плачут. «Потому что нам грустно».

 

Понедельник после Пасхи. Звонок Петера Штейли. «Господин Хилле, мы определили дату: в четверг, 9 апреля, мы уедем». Так Штейли обозначает день, когда они с женой осуществят давно ими запланированное самоубийство. Кроме Штейли точную дату знаю только я. Такова наша договоренность с Патриком и с родителями. Сын не хочет, да и не должен знать заранее точный день. Чтобы уберечь себя. Чтобы не впасть в сомнения и не разрушить в последний момент план родителей. Но он знает, что это может случиться теперь уже в любой момент. Если утром в пятницу, 10 апреля, я не смогу дозвониться до супругов Штейли, мы с Патриком выезжаем в Праттельн. Вопреки всем главным правилам журналистики, я сам давно уже стал частью этой истории.

 

Утро пятницы. СМС от Патрика: «У меня такое чувство, что это произошло». В Праттельне Штейли не подходят к телефону. Короткий звонок в Кёльн. Патрик обещает отправиться в путь, но только после обеда. Ему нужно еще поработать. Почему он не бросит все немедленно? Из-за пожарной тревоги на главном вокзале в Кёльне часами нет движения поездов. Патрик пишет мне СМС, что приедет в 22:00. «Я боюсь того, что нас ожидает», — пишет он. 22:30. Мы в Праттельне, перед домом родителей. Сквозь плотную листву деревьев на высокой террасе пробивается свет. Кажется, что квартира на пятом этаже ярко освещена. Мы знаем: там два тела. Сперва покурить. Собраться с мыслями. Как можем, оттягиваем звонок в полицию. Наконец Патрик набирает номер экстренного вызова. Разговор длится без малого шесть минут. Назвать все данные, рассказать про диагноз отца. Обосновать, почему, хотя у него есть ключи, он не хочет входить в квартиру без полиции. Наконец патрульная машина. Полицейские — мужчина и женщина, оба молоды. Сын объясняет снова, почему он боится сам зайти внутрь. «Вам не обязательно предполагать худшее», — пытается успокоить его полицейский. Наконец полицейские скрываются в подъезде. Их нет целую вечность. Затем появляется женщина: «У меня два известия. Ваша мать, к сожалению, умерла, с отцом вы можете пообщаться. Мне очень жаль».

 

Эти слова выбивают почву из-под ног. К такому известию мы готовы не были. Нас сковывает шок. В нашем мозгу стучится единственная мысль: «Этого не может быть!» Бессилие, ужас, растерянность. У Патрика нервный срыв. Реанимационная бригада и врач скорой помощи быстро проходят мимо. «Папа, что ты наделал?» — поневоле вырывается у сына. В ту же секунду он испытывает стыд за эти слова. Идут минуты. Дышать ровно. Собраться. Подняться на пятый этаж. Петер Штейли лежит в прихожей. На спине. В бреду. На нем висит уже шланг от капельницы. Блуждающий взгляд. Шепот: «Пожалуйста… оставьте меня». Врач говорит сыну: «Не беспокойтесь, господин Штейли, ваш отец выкарабкается». И снова эта мысль: «Этого не может быть!» Патрик наклоняется к лежащему на полу отцу, гладит его. Карета скорой помощи. В кантональный госпиталь. Сын обещает отцу поехать с ним. Полицейские настаивают: «Пожалуйста, ничего не трогайте». В спальне в постели лежит мать. Умиротворенно. Черный пакет для мусора — рядом c ней на кровати. В прихожей — полицейская рация. Женщина говорит Патрику: «Если хотите попрощаться с матерью, лучше сейчас. Скоро здесь все перевернут вверх дном». Тишина перед бурей. Записывают все персональные данные. Вскоре появляются полицейский фотограф, судмедэксперт, женщина-прокурор. Уголовная полиция уже в пути. Ключи от квартиры и от подъезда переданы полицейским. «Мы с вами свяжемся». Мысли Патрика — об отце: «Мне так жалко папу». Выезжаем в кантональный госпиталь. Отделение экстренного приема.

 

Полицейский патруль уже там. Патрику разрешили ненадолго пройти к отцу в присутствии полицейского. Отец просит сына помочь. Просит таблетки. «Не выйдет», — отвечает сын. «Где мама?» — спрашивает Петер Штейли. «Мама умерла». Понял он или нет? У него тяжелое состояние бреда. Единственное, что он говорит ясно: «Я сделаю это снова». И проваливается в забытье. Сильнее всего сына тревожит, что отец может вовсе лишиться рассудка и отныне всегда нуждаться в постоянном уходе. В этот момент ничего не ясно, кроме того, что сообщила полиция: некогда здоровая мать мертва, больной отец жив. И очень вероятно, что Петер Штейли выживет. Что будет дальше? Непонятно. Три часа ночи. Медсестры шушукаются. Быстро разносится слух, что произошло нечто ужасное. Полиция просит сына на время остаться в больнице. Оказывается, мы с Патриком не можем разговаривать друг с другом свободно, без свидетелей. Поблизости все время торчит полицейский. Уезжаю к себе в отель. Во сне можно не думать.

 

В пять утра звонит мобильник. Это капрал криминальной полиции кантона Базель. Смогу ли я прийти к ним в 11 утра для дачи показаний? Это больше похоже на приказ, чем на вопрос. «Против меня что, начато расследование?» — спрашиваю я. «Нет», — отвечает следователь. Я возражаю, говорю, что сын супругов Штейли, мой друг, с утра нуждается в моей поддержке. «В это время он тоже будет давать показания в прокуратуре», — говорит полицейский. Ну хорошо.

 

Совсем ранним утром в отеле появляется Патрик. Его привозит полицейский патруль. Видно, что он по-прежнему в состоянии шока. Через несколько часов у нас допрос в полиции и прокуратуре. Нам что, есть чего опасаться? Может быть, мы нарушили закон? Три часа беспокойного сна. Звонит будильник. Патрик связывается с адвокатом отца. Мы можем встретиться. 10:30, парковка кантональной полиции. Адвокат, хороший друг Петера Штейли, тоже шокирован. Он был посвящен в замысел супругов. Но не мог представить такой исход. Единственный его совет Патрику и мне: «Рассказывайте все как есть».

 

Полиция и прокуратура расследуют «необычный случай со смертельным исходом». Сотрудник криминальной полиции записывает каждое слово. Главный вопрос: действительно ли Эдит Штейли ушла из жизни по собственному желанию? Насколько я могу судить, да. Первый разговор с родителями Патрика я снял на камеру. Сейчас эта запись — настоящее сокровище. По просьбе полиции я предоставил ее в распоряжение следствия. Чтобы освободить Петера Штейли от подозрения в пособничестве при самоубийстве. И чтобы развеять подозрения, будто он хотел лишь инсценировать самоубийство и намеренно принял слишком малую дозу лекарства. Супруги назначили друг друга единственными наследниками. Поэтому Петер Штейли у следствия под подозрением. Для полиции и прокуратуры все это дело далеко от ясности. Как обычно при следствии, собственных карт они при этом не раскрывают. Дознаватель очень любезен. Только верит ли он моему рассказу, непонятно. Вопрос, которым он завершает разговор, длившийся пять с половиной часов, совершенно выбивает меня из колеи: уверен ли я, что ни я сам, ни Патрик не поднимались в квартиру до приезда полиции? На теле матери обнаружены признаки перемещения тела, которые могут указывать на то, что Эдит Штейли затащили на кровать уже после того, как она умерла. А с этим, полагает дознаватель, больной паркинсонизмом справиться в одиночку не мог.

 

Самого Петера Штейли допросить пока невозможно. Он лежит в сумеречном состоянии сознания в кантональном госпитале. На вопросы отвечает, но явно бредит. И говорит очень невнятно. Ему кажется, что по больничной палате летают вещи. Двое полицейских все еще там. Лечащий врач полагает, что рассудок возвратится к нему полностью. Но уверенности нет ни в чем. Опасность для жизни пока сохраняется. Доза лекарства, которую он принял, по-видимому, очень и очень велика. На следующий день его переводят в закрытое отделение кантональной психиатрической клиники (станция интенсивной терапии B1). Петер Штейли по-прежнему регулярно информирует медицинский персонал: «При первой возможности я сделаю это снова».

 

Проходит неделя. Суббота, 18 апреля 2015 года. Психиатрическая больница кантона Базель в Листале. Шестиэтажная бетонная коробка на сваях. На территории — небольшое кафе с пластиковыми столиками под тентами от солнца. С краю в самом углу сидят Петер Штейли, его сын Патрик и Карин. Они едят мороженое. Смеются. Настроение расслабленное. Идиллия. Как будто все в порядке. Петер Штейли рад меня видеть. Он вновь мыслит почти что ясно. И день ото дня ему становится лучше. Он помнит абсолютно все вплоть до момента, когда он сам принял таблетки — «вдвое больше, чем мама» — и уснул. Что было потом, для него полная тайна. Скоро полиция допросит его тоже. Отец и сын обсуждают главное: «Мама приняла таблетки сама?» — «Да». — «Она умерла в постели?» — «Да». — «Откуда тогда следы, как будто ее тащили?» — «После того, как она умерла, я взял ее за плечи и попытался усадить повыше в кровати». — «А зачем мешок для мусора?» — «Я надел его себе на голову. Но, видимо, по глупости сорвал его до того, как уснуть». — «Как ты попал в прихожую, где тебя обнаружила полиция?» — «Я не знаю». Отец устал. Патрик и Карин провожают его наверх, в палату. Обоим завтра нужно быть в Кёльне.

 

Патрик отпрашивается с работы. Целую неделю он ходит в больницу к отцу, каждый день. «Сейчас это наше с ним время», — говорит сын. Никогда он еще не чувствовал с отцом такой близости. «Папа всегда держался на заднем плане. Он всю жизнь укладывал паркет, на котором мама могла танцевать, — так описывает он брак родителей. — Но сейчас я могу побыть с папой только для него самого. Теперь папа может себе это позволить». Как все будет развиваться дальше, пока неясно. Но отец с сыном обещают друг другу: они съедят еще вместе стейк и запьют пивом — на свободе.

 

Воскресенье, 19 апреля. Я навещаю Петера Штейли. В закрытом психиатрическом отделении В1. В первый раз я вижусь с ним наедине, Патрика нет. Петер по-прежнему твердо намерен покончить с собой. «Я уже покойник, — говорит он. — Меня нет». Четыре дня назад его жене исполнился бы 71 год. «В этот день я много плакал». Но ему было больно не от того, что она умерла, а от того, что он сам не сумел последовать за ней. «Во всяком случае, я сумел защитить ее от самого страшного кошмара — выжить и остаться одной, — говорит он. — Это свое обещание перед ней я выполнил». Теперь как можно быстрее ему нужно ее нагнать. «Мне ее не хватает. Наш брак — это творение сорокадевятилетней выдержки, такое не разорвать».

 

Петер Штейли хочет воспользоваться помощью организации «Выход». Но сперва нужно выбраться из закрытого психиатрического отделения. А пока здешние врачи будут считать, что он по-прежнему хочет лишить себя жизни, выписать они его не могут. Поэтому ему нужно вести себя тактически хитро. Перед врачами он будет делать вид, что отказался от своего намерения. На прощание мы с ним играем партию в настольный теннис. Рядом с нами вдруг возникает огромный человек размером с медведя. «Я буду судить», — монотонно повторяет гигант, глядя в пустоту. Штейли продолжает играть как ни в чем не бывало. Улыбается. Вот снова отправил шарик туда, где мне его не отбить. Надежда умереть с помощью «Выхода», похоже, вновь пробудила его к жизни.

 

Прошла неделя. Воскресенье, 26 апреля 2015 года. Петер на шаг приблизился к своей свободе, то есть — к смерти. Несколько дней назад его перевели в открытое психиатрическое отделение. Теперь ему можно ненадолго покидать клинику, сообщая персоналу об отлучке. Во второй раз он планирует свой уход из жизни. «Я совершенно измотан, будто после стометровой пробежки», — говорит он. Звонит инструктору из «Выхода». Звонит семейному врачу. Последний обещает в тот же день переслать в «Выход» сведения о болезни Петера Штейли. Для него все происходит слишком медленно. Да и поддержит ли его «Выход»? Выдадут ли ему рецепт на смертельную дозу пентобарбитала натрия? Это решение еще должны принять психиатр и доверенный врач внутри самой организации.

 

В газете Basler Zeitung напечатано объявление о смерти: «С глубоким прискорбием прощаемся мы с Эдит Штейли». Перечислены родственники: на первом месте супруг, потом сын Патрик и его подруга. Но у тех друзей и знакомых, которые ничего не знали о плане супругов Штейли и лишь теперь прочли объявление о смерти, выйти на связь с Петером нет никаких шансов. Квартира по-прежнему опечатана, мобильный конфискован, его новый номер никому не известен. Вдовец Штейли исчез. Но ему все равно. «Я покончил с этим. Тяжелее всего для меня, что Эдит уже в урне, а я еще здесь».

 

В ожидании нового срока Петер Штейли в психиатрическом отделении играет в шахматы, иногда в настольный теннис, много спит. Учится гладить одежду. «Иначе пришлось бы рисовать или резать по дереву. А это не для меня». В середине мая его просьба о выписке из психиатрической больницы удовлетворена. По официальной версии, Петер Штейли переезжает к сыну в Кёльн. Неофициальный план таков: как только «Выход» назначит срок, он на недельку отправится в Кёльн к сыну. А потом он уйдет из жизни. В одной из специальных квартир «Выхода» в Цюрихе.

 

29 мая 2015 года. Последнее посещение в психиатрической больнице в Листале. Ему разрешили умереть. «Выход» одобрил включение его в свою программу сопровождения. Здешних врачей он перехитрил. «Я совсем не был уверен, что “Выход” меня возьмет. Я мог бы прожить еще добрый десяток лет, но, к счастью, мне помогут сократить путь уже сейчас, на стадии, когда течение болезни предрешено». Штейли знает дату своего «организованного отхода ко сну», как он это называет. 6 июня они с Патриком в Кёльне сядут на поезд в Цюрих. Там у «Выхода» есть специальная квартира для умирания. Прощание снова совсем близко.

 

3 июня звонок от Патрика. «Папа передвинул срок на месяц, на 4 июля». Поверенный Петера нашел его в Кёльне и объяснил суть проблемы: если он умрет в июне, квартира не может перейти новому владельцу точно в оговоренный срок, 1 июля. Сперва она окажется в собственности сына, единственного наследника. Иными словами, чтобы избежать задержек, 1 июля Петер должен еще быть жив. Он не хочет, чтобы у нового владельца были проблемы. Из чувства ответственности и долга Петер Штейли решил отложить дату своей смерти. «Теперь, когда я уверен, что смогу гарантированно умереть, лишний месяц значения не имеет», — говорит он. Штейли не хочет никому доставлять неприятности. А Патрик рад. Еще целый месяц у него будет отец. В Кёльне он снял для отца апартаменты.

 

Середина июня. В очередной раз сын с отцом едут в Швейцарию. В Праттельн. В их квартиру тем временем снова разрешено входить. Отец и сын освобождают ее для нового владельца. Яркие кружочки, зеленые и красные, наклеены на мебель. Предметы, отмеченные зеленым, останутся новому владельцу. Немногие вещи, помеченные красным, заберет сын. Остальное через два дня утилизируют уборщики. Патрик должен попрощаться с родительским домом. Он на грани нервного срыва, он не находит себе места. Подавлен. А вот Петер, наоборот, в прекрасном настроении. Он аккуратно складывает одежду, свою и своей жены, в коробки. Рассматривает внимательно каждый из сорока своих костюмов. «С ума сойти, ни разу почти не надеванный», — кричит он из спальни. Возбужденно он выходит с переброшенным через руку белоснежным льняным костюмом: «Только взгляните. Невероятно. Такого вы сегодня нигде не найдете». Патрик молчит. Ему плохо. У него всего несколько часов, чтобы решить, какие вещи для него важны, а какие — нет. Он боится что-нибудь упустить. В ящиках шкафов и комодов он натыкается на маленькие известия от матери. «Дорогой Патрик, это мои любимые солнечные очки. С любовью, мама», — написано в одной из записок. В полном изнеможении они садятся с отцом на следующее утро в машину, чтобы ехать в Кёльн. Глава под названием «Праттельн» завершена.

 

По сотовому Патрик пересылает мне фото из Кёльна. На них отец вместе с внуком, он смеется. Или вот: отец и сын, держась за руки, гуляют по Кёльну. Минуты гармонии и счастья. С истекающим сроком. «В глубине души меня не оставляет надежда, что наше с ним время в Кёльне могло бы подтолкнуть папу переменить решение», — говорит Патрик по телефону. Хотя знает, что эти надежды напрасны. Отец ясно дает понять: «У меня договоренность с мамой». Сыну приходится еще раз просто любоваться этим закатом.

 

Суббота, 4 июля 2015 года. 12 часов 2 минуты. Вокзал в Цюрихе. Летний день, прекрасный, как на открытках. Последний день в жизни Петера Штейли. Отец с сыном выходят из поезда. В купе они успели выпить по бокалу шампанского. Петер улыбается с облегчением. Будто это самый обычный день. Представить себе, что он будет мертв через несколько часов, невозможно. Мы с Патриком стараемся сохранять душевное равновесие. По дороге к квартире «Выхода» видим в парке скамейку. Посидеть. Собраться. Патрик кладет голову на плечо отцу. Наконец Петер Штейли начинает нас торопить. В специальной квартире в одном из неприметных домов спокойного квартала в Цюрихе нас ожидает сопровождающая из организации «Выход». Снаружи ничто не указывает на то, что это место — особенное. Петер Штейли должен еще раз подтвердить, что хочет умереть. Последняя подпись, потом сотрудница выдает ему средство, которое успокоит желудок. Нужно подождать, пока оно подействует. Двадцать минут ожидания превращаются в вечность. Петер Штейли ведет себя совершенно расслабленно. Сотрудница говорит: теперь он может в любой момент войти в соседнюю комнату. Там свежеприготовленная постель. «Пойдем», — говорит Петер. Последние объятия. Слезы. Отец протягивает сыну очки, бумажник, вытаскивает из глубин кармана ручку: «Она мне больше не понадобится». Стакан со смертельным раствором пентобарбитала натрия он выпивает залпом, сидя на краю кровати. Через две-три минуты средство начинает действовать. «Ну вот, сейчас», — говорит он, ложится на постель и впадает в коматозный сон. В 14 часов 18 минут Петер Штейли мертв. Он мирно засыпает. Уходит вслед за своей женой.

 

Базель, три недели спустя. Солнечное утро. Посреди Рейна замедляет ход небольшое судно. Патрик открывает две глиняные урны. Прах Эдит и Петера Штейли летит в воды Рейна. Вслед за ним — белые лепестки цветов. Может быть, прах и лепестки через несколько дней проплывут мимо Кёльна. «Хочется верить, что мы не застрянем у первой же опоры моста», — сказала мне Эдит Штейли еще тогда, в нашу первую встречу, и засмеялась.

Müəllif: Stefan Hille

Qeyd: Orjinal mətnin rus dilinə tərcümə olunmuş versiyası Colta.ru-dan götürülmüşdür. Azərbaycan dilinə tərcümə isə VarYox-a məxsusdur.

Salam, biz VarYoxuq. Bizi birləşdirən bir dəyər var – incəsənət və mədəniyyətimizi fərqli rakurslardan göstərmək və inkişaf etdirmək istəyi. Biz keçmişin mədəni və incəsənət nailiyyətlərinin kölgəsində gizlənmək istəmirik, yeni uğur, yeni təşəbbüs, qısası yeni nəfəs axtarırıq.

Fəaliyyətimizin ilk 2 ilində müxtəlif şirkət və təşkilatlardan maddi dəstək alsaq da, son 1 ildir ki, özümüz özümüzü kommersial layihələrlə maliyyələşdiririk. Təəssüf ki, bu imkanlar həmişə əlçatan deyil və artıq siz sadiq izləyicilərimizə üzümüzü tutmaq məcburiyyətindəyik. İndiki məkanımız bizim üçün sadəcə iş yeri deyil. Bura həm müxtəlif tədbirlərimizi, canlı yayımlarımızı etdiyimiz studiyadır, həm də bir araya toplanmaq, müxtəlif ideyalar arasında breynstorminq etmək və nəticədə keyfiyyətli, faydalı işlər görmək üçün komandamızı birləşdirən yaradıcı məkandır. Hal-hazırda məkan xərcləri və bu kimi məsələlər üçün dəstəyinizə ehtiyacımız var. İtirsək, artıq əvvəlki kontentlər bizdən asılı olmadan zamanla ləngiyəcək və bəlkə də davam edə bilməyəcək. İnanırıq ki, siz də bizim kimi bunu istəməzsiniz. Ona görə də bizə dəstək olmaqdan çəkinməyin.

Bunlar da xoşunuza gələ bilər

Leave a Reply

Sizin e-poçt ünvanınız dərc edilməyəcəkdir. Gərəkli sahələr * ilə işarələnmişdir