«Qabaqlar biz sekslə məşğul olurduq. İndi isə bu haqda sadəcə söhbət edirik»
Stiven Soderberq “Seks, yalan və videoyazı”
Bir təcrübə təsəvvür edin. Yeni doğulmuş uşağı hermetik şəraitə qoyaraq, onun digərləri ilə əlaqədə olmasını əngəlləyək. Onu zəruri qida və su ilə təmin etməyi yaddan çıxarmırıq. Və illər boyunca onu müşahidə edək. Uşaq yeniyetmə çağına gəldikdə müşahidəçilər əmin olacaqlar ki, insanın kofeinə, nikotinə, alkoqola, narkotiklərə ehtiyacı yoxdur, çünki bütün bu sadalananlar əldə edilmiş, baxıb götürülmüş və iqtibas edilmiş həzzlərdir. Müşahidə etdiyimiz insanın tələbatları yalnız fizioloji xarakter daşıyacaq – qida, yuxu, ifraz və seksual şəhvət. Nəticədə biz, seksual yaxınlıq arzulayan, lakin bununla yanaşı nitq bacarığından məhrum olan bir növ – Kaspar Hauzer əldə edəcəyik.
Biz daha nə edəcəyini bilməyərək, qucaqlaşıb uzanan iki sevgilini təcəssüm edən yarı-əfsanəvi Dafnis və Xloya dövründə yox, itirilmiş bakirəlik dövründə yaşayırıq. Hər bir fərd və cəmiyyət, həmçinin Azərbaycan cəmiyyəti cinsi yaxınlıq və ya seks haqqında söhbət zamanı hamımıza tanış olan, qanın və başqa mayelərin beyinə vurduğu, dilin isə topuqladığı, yeniyetmə stuporuna düşür.
Bizim keçmişimiz mifikdir və buna görə də onu çox da ideallaşdırmaq lazım deyil. Hazırda fasiləsiz koqnitiv dissonans yaşayaraq, biz “əsl kişilərin keçmişdə qaldığını” hesab edirik və ya “Turgenyev sayağı qızlar” üçün darıxırıq. Lakin bütləri yıxmaq və anarxiyanı bərqərar etmək üçün zaman-zaman şahidlərin şəhadətlərinə müraciət etməliyik, çünki “posteldə zapadlo yoxdur”. Məsələn, “Qafqaz günlərində” (1945) Banin Abşerondakı öz uşaqlığını, o dövrün adət-ənənələrini, öz qohumlarını, o cümlədən öz cinsinin təmsilçilərinə maraq göstərən yeniyetmə əmioğlunu xatırlayır. Baninin sözlərinə inansaq, qardaşı böyüdükdə “uşaqbaz” (aktiv homoseksual) olacağını iddia etməklə yanaşı, passiv homoseksualları nifrətlə, günümüzdə də el içində məşhur olan “götverən” epiteti ilə adlandırır.
Lakin söhbət seksdən gedir və seksual nitq yalnız birbaşa, “kəllə-kəlləyə” ifadələrdən ibarət deyil. Başqa yol da var. Biz bir şeyi deyib, başqa şeyi düşünürük, çünki “gizli fikirlər açıq fikirlərdən daha güclüdür” (İ.Brodskiy). Bu zaman deyilən ironiya, eşqbazlıq və flirt libasını geyir. Bizim yerli ofisiantlara xüsusi olaraq “Nə qoyum?” yerinə “Nə çəkim?”, “Nə töküm?” yerinə isə “Nə süzüm?” deməyi öyrədirlər. İstədikdə və ya qavrayış və interpretasiya optikasının diqqətsizliyi zamanı dilimizdəki bir çox fellər evfemizm kimi başa düşülə bilər: çalmaq, çaldırmaq, boşalmaq, qurumaq, durmaq, sulanmaq, dağırtmaq, yemək, soxmaq…
Hətta günümüzdə belə xalq arasında Azərbaycan dilini pis bilən sabiq prezident Vəzirov və olduqca ironik kamança ustası Habilin arasında baş vermiş dialoq haqda bəhs edən populyar bir lətifə var:
“– Yadınızdadır, mən sizi otağa salıb çaldırdım? Siz elə çalırdız, elə çalırdız ki, məni lap ağlamaq tuturdu.
– Yoldaş Vəzirov, mən çalmırdım, mən ifa edirdim.”
Həəə, sözsüz ki hər kəs tərbiyəsinin və ya dil biliklərinin imkan verdiyi səviyyədə başa düşür.
Hərə özünə görə bir lotudur.
Lotu lotunu ikimənalı başa düşməz.
Lakin “lotu” sözü dilimizdə iki məna daşıyır: birincisi – hörmətli, ikinci – həyasız qadın.
Yəni, psixologiya dilində desək, biz şüursuz niyyətlərimizi başqalarına şamil etikdə, həmişə konveksiya və əkskonveksiya vəziyyətini yaşayırıq. Xilas bu vəziyyətin fərqinə varmaqda və təvafüt aparmaq bacarığındadır. Biz artıq cənnət buğdasının dadına baxmışıq, öz çılpaqlığımızın fərqinə varmışıq və cənnətdən qovulmuşuq. Buna görə də, “götverən” sözünün həm müsbət, həm də mənfi mənasını ayırmağı bacarmalıyıq. Məsələn, müasir rus dilində “yaxşı mənada pidoras” LQBT hərəkatının üzvünü bildirir, “mənfi mənada pidoras” isə xırdaçı, paxıl, eqoist insanı ifadə edir. Sözsüz ki, bu sözü istifadə etməkdənsə, əgər varsa, cinsi azlıqlarımızın leksikonunda olan bir sözlə əvəz etmək daha yaxşıdır. Oxuduğum kitablar və məqalələr sayəsində bilirəm ki, belə dil rus və daha inkişaf etmiş formada ingilis homoseksuallarında olub. Britaniyalı homoseksualların bu gizli dili “polari” adlanırdı və səyyar artistlərin, fahişələrin, yoxsulların sirkdə çalışanların jarqonu ilə yanaşı idiş dilindən və türmə jarqonundan, iqtibaslardan ibarət idi. Vaxt keçdikcə gizli olan aşkara çıxır. Beləcə də BBC radiostansiyasının 1965-ci ildə efirə buraxdığı “Round the Horne” adlı satirik sketç-şou sayəsində “polari” kütləvi mədəniyyətin bir hissəsinə çevrilir. Bu şou 2 ildə inanılmaz məşhurluq qazanır və 1967-ci ildə homoseksuallığın cinayətlər sırasından çıxarılması haqda qərara təsir edir.
Rus dilində belə bir deyim var “Öz bədənim – öz işim”. Və bu həqiqətən də belədir, çünki hər birimizin işimizə və bədənimizə müdaxilə edilməməsi hüququ var. Mən, bu tezisi təsvir edən, yerli musiqiçilər arasında gəzən bir lətifəni danışım:
“Bir məhşur bəstəkarımız çox yaxşı ansambl yığmışdı. Nağaraçı da çox istedadlı bir musiqiçi idi. Onun yerinə göz dikən başqa bir musiqiçi bəstəkara yaxınlaşıb deyir:
– Sənin nağaraçın götverəndir.
Bəstəkar susaraq heç nə cavab vermir.
– O nağaraçı götverəndir, – deyə təkrarlayır musiqiçi.
Bəstəkar yenə susur.
– Deyirəm, götvərəndir o.
Bu vaxt bəstəkar dözmür:
– Nə olsun ki, götverəndir. Öz götünü verir də, sənin götünü vermir ki…”
Linqvistik nisbilik və ya Sepir-Uorf hipotezi belə bir fərziyyə irəli sürür ki, ayrıcalıqda bir dil, onun strukturları daşıyıcının düşüncələrini və koqnitiv proseslərini müəyyən etməklə, reallığın qavranmasının fərdi və milli tunelini yaradır. Bu nəzəriyyəyə əsaslansaq, ehtimal edə bilərik ki, başqa amillərlə birgə Azərbaycanda qadın hüquqlarının pozulmasının bir səbəbi də dilimizdə cins anlayışının olmamasıdır. Bu vəziyyəti dilimizə, indi rus dilində fəal olaraq baş verdiyi kimi, feminitivlər qatmaqla düzəltmək olar. İlk baxımdan “avtorka”, “poetka” sözləri qeyri-adi görsənsə də, vaxt keçdikcə anlayırsan ki, dil daşıyıcısı, birmənalı və statik olmayan, dili yaradıcı tərzdə istifadə etmək haqqına malikdir. Yalnız dil bizi dəyişmir, biz də şüurumuzu müasir reallığın dəyişən tələblərinə uyğunlaşdırmaq üçün dili dəyişə bilərik.
Böyük ehtimalla məqsədə ən doğru yolla çatmaq üçün seks fərqli registrləri, başqa sözlə əllə ötürmə qutusunu (elə handjob özü də bir metaforadır, elə deyilmi?) idarə etməlidir. Yenə də böyük ehtimalla, seks dilini ixtira etməkdən öncə, seksin özünü ixtira etməliyik – nəfsi-şəhvəti abırsızlıq sahəsindən (“pis-pis işlər görmək”) ayırıb, ya onu (bizim postmodernist zamanımız və alverçi cəmiyyətimizdə ağlabatmazdır) sakral sahəyə daxil etməli, ya da ona tamamilə təbii tələbat kimi baxmalıyıq.
Həmçinin, nə dediyimizlə birgə necə, nə vaxt, kimə, hansı şəraitdə dediyimiz də önəmlidir. “Salam” sözünü elə demək olar ki, söyüş kimi anlaşılsın, lakin ən ağır söyüş belə şəhvətə bürünmüş insanlar üçün baldan şirin gələ bilər.
«Раньше мы занимались сексом. Теперь говорим о нем»
Стивен Содерберг, «Секс, ложь и видео»
Представим себе мысленный эксперимент. Поместим новорожденного младенца в герметические условия, изолировав его от контактов с другими. Не забудем обеспечивать его необходимой пищей и водой. И станем следить за ним год за годом. По достижении им подросткового возраста наблюдатели убедятся, что этот человек не нуждается в кофеине, никотине, алкоголе, наркотиках, так как всё перечисленное выше – приобретенные, подсмотренные и заимствованные удовольствия. Единственными потребностями нашего наблюдаемого останутся потребности физиологические – пища, сон, отправление естественных нужд и сексуальное желание. Итак, мы получим этакого Каспара Хаузера, жаждущего сексуальной близости, но при этом совершенно не владеющего навыками речи.
Мы живем в эпоху утраченной невинности, не в эпоху полумифических Дафниса и Хлои, когда двое влюбленных обнимаются и лежат обнявшись, не зная что делать дальше.
Каждый отдельный человек и всё общество в целом, в том числе азербайджанское общество в момент сексуальной близости или при разговорах о сексе впадает в тот самый подростковый ступор, когда кровь и прочие жидкости бьют в голову, но язык внятной речью не владеет.
Наше прошлое полумифично и потому не стоит его особо идеализировать. Испытывая в настоящем постоянный когнитивный диссонанс, мы считаем, что “əsl kişilər keçmişdə qaldı” или тоскуем по «тургеневским девушкам». Но порой необходимо обращаться к свидетельствам очевидцев, чтобы свергнуть идолов и воцарить анархию, ведь “posteldə zapadlo yoxdur”. Например, в «Кавказских днях» (1945) Банин вспоминает свое детство на Абшероне, обычаи и нравы той эпохи, своих родственников и в том числе двоюродного брата-подростка, испытывающего интерес к представителям своего пола. По словам Банин, брат говорит, что станет “uşaqbaz” (активный гомосексуалист) когда вырастет, но при этом он презрительно именует пассивных гомосексуалистов доныне популярным в народе словом “götverən”.
Однако речь о сексе, сексуальная речь не сводится к одним прямым, «лобовым» высказываниям. Есть и другой путь, когда мы говорим одно, но подразумеваем другое или подразумевается другое, ведь «задние мысли сильней передних» (И. Бродский). И тогда говоримое облекается маревом иронии, флёром флирта. Наших местных официантов специально учат вместо “Nə qoyum?” говорить “Nə çəkim?”, вместо “Nə töküm?” говорить “Nə süzüm?”. При желании или бессознательном настрое оптики восприятия и интерпретации многие азербайджанские глаголы могут быть поняты в качестве эвфемизмов: çalmaq, çaldırmaq, boşalmaq, qurumaq, durmaq, sulanmaq, dağırtmaq, yemək, soxmaq…
В народе до сих пор популярен анекдот, описывающий диалог между плохо знавшим азербайджанский язык бывшим президентом Везировым и крайне ироничным кяманчистом Габилем:
“– Yadınızdadır, mən sizi otağa salıb çaldırdım? Siz elə çalırdız, elə çalırdız ki, məni lap ağlamaq tuturdu.
– Yoldaş Vəzirov, mən çalmırdım, mən ifa edirdim”.
Да уж, каждый понимает в меру своей испорченности или же знания глубин языка.
Hərə özünə görə bir lotudur.
Lotu lotunu ikimənalı başa düşməz.
Но само слово “lotu” на азербайджанском имеет два смысла: первый – блатной, второй – женщина легкого поведения.
То есть, говоря языком психологии, мы постоянно находимся в ситуации переноса и контрпереноса, когда приписываем другим собственные бессознательные устремления.
Излечение – в осознании данной ситуации и умении провести различие. Мы уже скушали плод с Древа познания Добра и Зла, осознали собственную наготу и подверглись изгнанию из рая. И потому должны отличать употребление слова “götverən” как в хорошем, так и плохом смысле. В современном русском языке «пидорас в хорошем смысле» обозначает представителя ЛГБТК+, а «пидорас в плохом смысле» мелочного, жадного, эгоистичного человека. Хотя, было бы лучше обойтись без этого словца и позаимствовать аналоги из собственного лексикона наших меньшинств, если таковой вообще имеется, о чем автор этих заметок не в курсе. Из прочитанных книг и статей мне известно, что такой язык имелся у русских гомосексуалистов и в более развернутой форме у англичан. Этот тайный язык британских гомосексуалистов назывался «полари» и включал в себя заимствования из жаргонов бродячих артистов, проституток, нищих, циркачей, слова из идиша, тюремного жаргона. Со временем тайное становится явным. Так и полари стал частью массовой культуры в 1965 году, когда радиостанция ВВС запустила сатирическое скетч-шоу Round the Horne. Шоу за 2 года стало сверхпопулярным и повлияло на появление акта 1967-го года о декриминализации гомосексуализма.
На великом и могучем есть такая поговорка «Свое тело – свое дело». И это действительно так, каждый из нас обладает правом на невмешательство в собственное дело и тело. Я перескажу имеющий хождение в местных музыкальных кругах анекдот, иллюстрирующий данный тезис:
“Bir məhşur bəstəkarımız çox yaxşı ansambl yığmışdı. Nağaraçı da çox istedadlı bir musiqiçi idi. Onun yerinə göz dikən başqa bir musiqiçi bəstəkara yaxınlaşıb deyir:
– Sənin nağaraçın götverəndir.
Bəstəkar susaraq heç nə cavab vermir.
– O nağaraçı götverəndir, – deyə təkrarlayır musiqiçi.
Bəstəkar yenə susur.
– Deyirəm, götvərəndir o.
Bu vaxt bəstəkar dözmür:
– Nə olsun ki, götverəndir. Öz götünü verir də, sənin götünü vermir ki…”
Гипотеза лингвистической относительности, иначе гипотеза Сепира – Уорфа предполагает, что отдельно взятый язык, его структуры определяют мышление и когнитивные процессы носителя, выстраивая персональный и национальный туннель восприятия реальности. Исходя из данной теории, мы можем предположить, что ущемление прав женщин в азербайджанском обществе происходит кроме всего прочего еще и потому, что азербайджанский язык не знает дифференциации по половому признаку. Ситуацию можно было бы исправить, попробовав ввести в язык феминитивы, что сейчас активно происходит в русском языке. Такие слова, как авторка, поэтка вначале кажутся непривычными, но потом понимаешь, что носитель вправе на творческое использование языка, не являющегося чем-то застывшим и однозначным. Не только язык меняет нас, но и мы можем менять язык, чтобы подстроить сознание к изменившимся условиям современной реальности.
Скорее всего, язык секса должен оперировать разными регистрами или, говоря иначе, ручной коробкой передач (чем не handjob метафора?), чтобы вернее дойти до цели. И, скорее всего, прежде изобретения языка секса, нам следует изобрести сам секс – извлечь плотское из сферы постыдного (“pis-pis işlər görmək”) и либо вписать в сферу сакрального, что маловероятно в наше постпостмодернистское время и в нашем торгашеском социуме, либо же отнестись к нему как к абсолютно нормальной естественной потребности.
Да, и кроме того что мы говорим, важно еще как? когда? кому? при каких обстоятельствах? мы говорим. Слово “salam” можно сказать так, что это прозвучит как мат, и наоборот, самый отборный мат для охваченных страстью людей может оказаться слаще меда.
Nicat Məmmədov – şair, tərcüməçi, nasir. 1982-ci ildə Bakıda doğulub. Bakı Dövlət Universitetinin filologiya fakultəsini bitirib (2004). “Струение. Axın. Streaming” (2010) və “Dilin Xəritəsi” (rusca) (2010) kitablarının müəllifidir. Azərbaycan Gənclər, İdman və Turizm Nazirliyinin “İlin ən yaxşı tərcüməsi” nominasiyasında mükafatın laureatı (2004), Milli Kulturoloji mükafatın laureatı (2007) və Yeltsin Fondunun “Молодое перо” nominasiyasında mükafatın laureatı (2007). II Beynəlxalq Rus-Gürcü Poeziya Festivalının (2008) və VI Daşkənd Açıq Poeziya Festivalının iştirakçısı (2008).
